Tempelhof 1945-2008: US Air Force & passagiersvluchten

US Air Force Base Tempelhof

Begin

In juli 1945 werd Berlijn verdeeld in vier sectoren, wat zorgde voor de verdeling in Oost- en West-Berlijn. Tempelhof lag in de Amerikaanse sector en werd door de Russen aan de Amerikanen overgedragen. Zij maakten er US Air Force Base Tempelhof van. Eén van de belangrijkste functies zou het bespioneren van Oost-Duitsland en de Sovjet-Unie worden.

Luchtbrug

Tempelhof is bekend om de luchtbrug die ingesteld werd toen Rusland West-Berlijn afsloot voor het westen. De aanvoerwegen door Oost-Duitsland werden afgesloten door de Soviet-Unie. De afsluiting heeft een jaar geduurd van 20 juni 1948 tot 30 september 1949. Zes dagen na de afsluiting kwam de eerste vlucht binnen op Tempelhof. Voor vliegverkeer waren er eerder afspraken met de Russen gemaakt, vliegtuigen mochten wel boven Oost-Duitsland vliegen. De gids vertelt dat er ergens een H-vormig kantoor was met in elke ‘arm’ een kantoortje. Voor elke sector (Frans, Brits, Amerikaans en Russisch) een beambte. Voor elk vliegtuig liep de Amerikaan naar de Russen en kreeg een stempel. Er zijn opvallend weinig incidenten geweest.

Eerst werd de luchtbrug met DC-3 vliegtuigen (of afgeleiden daarvan) uitgevoerd. Al snel bleek dat deze niet de capaciteit hadden om de benodigde 5.000 ton goederen per dag te leveren. Er ging 3,5 ton in een DC-3 en uitladen duurde net zo lang als de 10 ton DC-4 (C-54 Skymaster). Op de foto het uitladen van DC-3 toestellen.

Al snel werd er een vloot van 225 DC-4 vliegtuigen ingezet. Deze vlogen tot 1.400 vluchten per dag. Op de drukste dag, in de winter als er veel kolen en olie moest worden gebracht, kwam er elke 63 seconden een toestel binnen. Ze moesten uiteraard ook weer weg. Door het proces op de grond te versnellen werd er een turn-around tijd behaald van een half uur. Het record ‘DC-4 leeghalen’ staat op 10 ton kolen door 12 man in ruim 5 minuten. Op de apron stonden minimaal dertig vliegtuigen. De piloten mochten hun toestel niet verlaten, vertelt de gids aan Up in the Sky. Omdat de piloot de kist via de vrachtdeur verlaat, hield dit het proces teveel op. Er werden speciale bestelbussen gemaakt die eten afleverden. Er staat nu nog één DC-4 op de apron.

In totaal is meer dan 2,3 miljoen ton eten, kolen medicijnen en andere benodigdheden in 278.000 vluchten naar Tempelhof gebracht. Nog geen twee weken na het begin van de luchtbrug blijkt dat het gras van de start/landingsbanen de grote hoeveelheid vliegtuigen niet aan kan. Tijdelijk wordt dit opgelost door personeel die tussen twee landingen door de baan op hollen en zand storten. Er wordt begonnen met de eerste geasfalteerde baan en direct daarna wordt de tweede aangelegd, voor de winter 1948 is het klaar. Hiervoor moest het oude terminalgebouw (wat daarvan over was na bombardementen) worden verwijderd. De vliegtuigen komen ‘gestapeld’ binnen: op verschillende hoogtes vliegen ze achter elkaar aan. Heen door de noordelijke en zuidelijke corridor, terug via de middelste. Op deze manier wordt de kans op ongelukken verminderd. De piloot heeft één kans om te landen, lukt dit niet moet hij direct terug naar West-Duitsland. Cirkelen boven het kleine West-Berlijn vroeg teveel van de luchtverkeersleiding.

Latere jaren

Tot 1993 is Tempelhof een luchtmachtbasis van Amerika geweest. Het was een stad in de stad, de gestationeerde militairen hoefden het terrein niet te verlaten. Boven de vertrekhal hadden de Nazi’s een Ballsaal ingericht. De Amerikanen hebben hier later een basketbalzaal van gemaakt. De gids grapte nog dat ze het verkeerd vertaald hadden. Ook was er een bowlingbaan in dit gedeelte van het gebouw.

Een belangrijke functie van Tempelhof voor de Amerikanen waren de spionageactiviteiten. De toren rechts op de foto was belangrijk in het afluisterverkeer. Later is de toren (gebouwd in 1982) als radarstation gebruikt.

Passagiersvervoer

Heropening

In dit jaar wordt de luchthaven opengesteld voor civiele vluchten. Voor het eerst kon de in 1936 bedachte terminal zijn geplande functie laten zien. Zonder controle zoals die op de weg was kon men nu naar West-Berlijn reizen. De luchthaven groeide snel. In 1953 waren er 850.000 passagiers, drie keer zoveel als Schiphol in die tijd. Pan Am, Air France en BEA vliegen op de luchthaven. De afhandeling van passagiers gaat via een zuidelijke ingang en ruimtes daarachter. De grote vertrekhal wordt niet gebruikt. Er is een capaciteit voor 240.000 passagiers per jaar. Direct in 1951 waren er al 320.000 passagiers en Tempelhof bleef groeien. In de jaren vijftig werden er ook veel DDR-vluchtelingen naar West-Duitsland vervoerd.

Grote hal

De passagiersgroei bleef doorgaan, waardoor de luchthaven moest worden verbouwd. Met name de grote vertrekhal moest in gebruik worden genomen, deze was echter nog lang niet klaar. Uit foto’s die Up in the Sky heeft ingezien blijkt dat onder andere de vloer in de vertrekhal geheel ingestort was. In 1957 worden de landingsbanen van de grond af opnieuw opgebouwd. De twee banen zoals die er nu nog liggen worden gebouwd. Tussen 1959 en 1962 wordt het luchthavengebouw afgebouwd. De entreehal krijgt het verlaagde plafond. Uit de ruimte boven het plafond worden de sierstenen weggehaald en gebruikt om de vertrekhal af te maken. De hal heeft nooit het marmer op de vloer gekregen zoals gepland stond. In plaats daarvan ligt er nu zeil. Ook veel andere delen zijn nooit afgebouwd door de Nazi’s, waardoor er nu een hal waarin Nazi-bouw gecombineerd is met typische jaren zestig elementen.

Vanaf deze kant gezien was links de check-in, en rechts waren de tax-free shops. Tempelhof was het eerste vliegveld waar de koffers van passagiers na check-in via een vervoersysteem naar het vliegtuig werden gebracht. Op andere vliegvelden kreeg je je koffer terug na het wegen en moest je die zelf meenemen naar het vliegtuig. Ook was het voor het eerst dat vertrekkende en aankomende passagiers gescheiden werden.

Gates

In 1936 werd bij de planning van het vliegveld al aan het comfort van de reizigers gedacht. Door een grote overkapping aan te brengen bij de gates konden de passagiers droog naar hun vliegtuig wandelen. Tempelhof was één van de weinige vliegvelden met een dergelijke luxe. Later kwamen uiteraard de jetbridges op vliegvelden, maar nooit op Tempelhof. In 1936 waren de vliegtuigen nog niet zo groot. De DC-4 past er makkelijk onder. Vliegtuigen werden echter steeds groter en in 1964 kwam het eerste straalvliegtuig op Tempelhof,  een Boeing 727-100 van Pan Am. Maximale hoogte voor een vliegtuig om onder het dak te staan was twaalf meter. Ook de blast uit de motoren zorgde ervoor dat toestellen niet meer onder het afdak konden staan. De passagiers moesten weer door de regen naar het vliegtuig.

Dak

Het dak was voor die tijd zeer modern. Het is een evenwichtsconstructie, het geheel staat op een paal in het midden. Het plan in 1936 was om op het dak een tribune op te bouwen voor tachtig tot honderdduizend mensen die toeschouwer van air shows zouden zijn. De tribune is er nooit gekomen, maar de vele en brede trappenhuizen zijn overblijfselen van deze plannen.

Trappenhuizen

De vele trappenhuizen zijn grotendeels niet afgebouwd. Ook moesten er op de bovenste etage van de vertrekhal horeca en winkels komen. Ook hiervoor waren trappen aangelegd. Toen het hoofdgebouw open zou gaan voor reizigers in 1962 waren de kelder en bovenste verdiepingen in gebruik door de luchtmacht, CIA en NSA. Men wilde niet dat er pottenkijkers (al dan niet per ongeluk) binnen zouden lopen. Daarom eerder er muren in de trappenhuizen gezet. Trappen liepen naar een blinde muur. Inmiddels zijn al deze muren weg, maar je kan tijdens de tour nog zien waar ze gestaan hebben.

Kleinschalig

Wat opvalt tijdens de tour is de kleinschaligheid wat betreft het passagiersvervoer, ondanks de enorme afmetingen van het gebouw. Het makkelijkst was met de metro naar Tempelhof te gaan, De metrohalte ligt voor de hoofdingang. Ook zijn er parkeerplaatsen voor de ingang. Vanuit de metro waren passagiers binnen een minuut in de vertrekhal. Deze was ook niet groot: honderd bij vijftig meter. Direct achter de vertrekhal waren de gates. Van metrohalte naar vliegtuigtrap in vierhonderd meter, vanaf de parkeerplaats zelfs in tweehonderd meter. Ondanks de kleinschaligheid gingen er in het drukste jaar (1971) toch ruim vijf miljoen mensen door het vliegveld heen. Op onderstaande foto’s de dubbele gang met de gates direct grenzend aan de vertrekhal.

Sluiting

Tempelhof groei in de jaren zestig al uit zijn voegen. In 1968 werd daarom besloten alle chartervluchten naar het nieuwe vliegveld Tegel over te hevelen. Vanaf 1975 werd Tempelhof geheel gesloten voor civiel verkeer. Ook KLM verplaatste de vluchten naar Tegel en is na de heropening in 1985 niet teruggekomen. Als luchtmachtbasis bleef het wel in gebruik. In 1985 gaat de luchthaven weer open, eerst voor kleinere vliegtuigen en later voor alle kisten die op de korte banen kunnen landen. Hoewel Tempelhof het teken van de vrijheid is geworden sinds de luchtbrug kwam er onder de bevolking steeds meer weerstand. Door de ligging midden in de stad was er veel overlast.

Onderstaande foto met een 747-100 laat zien hoe laag toestellen over komen vliegen. Deze Pan Am bracht journalisten voor een bezoek van president Ronald Reagan aan Berlijn. Eén andere keer is er een 747 geland, een korte 747SP). Doorgaans kwamen er geen grotere vliegtuigen dan 737’s.

Al in 1986 was de eerste belangengroep opgericht voor sluiting. In 1996 werd besloten alle vluchten te concentreren op één vliegveld: Berlin Brandenburg. Eerst zou Tempelhof dicht gaan en daarna Tegel. In 2008 was het na een referendum dan zover, Tempelhof zag de laatste vlucht. Op 30 oktober om 22:12 vertrok een 737-700 van Air Berlin naar Tegel en was daarmee het laatste jet-vliegtuig. Vijf minuten later vertrok een Dornier 328 van Cirrus Airlines richting Mannheim. Cirrus heeft een lange en speciale band met de luchthaven en maakte daarom in de middag nog een ereronde. Daarmee was de laatste lijnvlucht vertrokken. Tenslotte vertrokken om 23:55 tegelijk op de parallele banen een DC-3 en een Junker Ju-52. Nadat ze loskwamen ‘zwaaiden’ ze met de vleugels het vliegveld vaarwel en bogen in een rechterbocht af.

Longread

Dit artikel is onderdeel van de weekend longread, een serie van drie artikelen over Berlijn Tempelhof.

[su_row][su_column size=”1/3″][su_spacer size=”25″][su_spacer size=”25″]
Deel 1: 1926-1945
Start en Nazi-tijdperk
[/su_column]

[su_column size=”1/3″]
Deel 2: 1945-2008
US Air Force & Civiele luchtvaart[/su_column]

[su_column size=”1/3″]
Deel 3: 2008-nu
Rondleidingen, park en films[/su_column][/su_row]
[su_spacer size=”40″]

©Up in the Sky 2015. Alle rechten voorbehouden. Tenzij anders vermeld berusten alle rechten op informatie (tekst, beeld, geluid, video, etc) die u op Upinthesky.nl aantreft bij Up in the Sky.

Gehele of gedeeltelijke overname, plaatsing op andere sites, verveelvoudiging op welke andere wijze dan ook en/of commercieel gebruik van deze informatie is niet toegestaan, tenzij hiervoor uitdrukkelijk schriftelijke toestemming is verleend door Up in the Sky.