Tempelhof start-1945: Nazi-tijdperk – Foto’s

Oude terminal

Als in 1926 de eerste lijndienstvluchten naar München en Zwitserland beginnen, is het gebied nog een park waar druk gebouwd wordt aan de terminal. Ook in 1926 wordt Deutschen Luft Hansa AG op Tempelhof opgericht. In 1929 zijn de hoofdgebouwen klaar. Het is het enige vliegveld in Berlijn en groeit al snel door. Uniek was de directe toegang tot de metro, en daarmee de hele stad. Tempelhof had weinig parkeerplaatsen omdat dit (ook later) simpelweg niet nodig was.

In 1934 besluiten de Nazi’s een nieuw gebouw neer te zetten dat de grandeur heeft die zij willen uitstralen. Het moest de toegangspoort tot de “hoofdstad van de wereld” Germania worden, waar Hitler Berlijn in wilde veranderen. Het nieuwe gebouw kwam echter nooit af tijdens de Tweede Wereldoorlog en de oude (inmiddels uitgebouwde) terminal bleef dienst doen voor zowel passagiers- als vrachtvluchten. Ondanks de grote plannen moest Hitler zijn gasten in de oude terminal ontvangen. Tot 24 april 1945 bleef deze terminal in gebruik. Het drukste jaar tot en met 1945 was 1938 met 250.000 passagiers en bijna honderd dagelijkse vluchten, twee tot drie keer zoveel als Schiphol in die tijd.

Het oude gebouw stond waar nu de enige bomen op het terrein staan: tussen de apron en de eerste landingsbaan (09L/27R) die je tegenkomt vanuit het hoofdgebouw. Foto hieronder: van onder naar boven: apron, taxiway, locatie oude terminal, landingsbaan.

Nazi-tijdperk

Groot, groter, grootst; dat moest het belangrijkste vliegveld van het Derde Rijk worden. Tevens moest het passen in het nieuwe Berlijn, met grote boulevards om te paraderen, van Tempelhof via Reichstag en Tiergarten naar de Brandenburger Tor. Eén van de grootste gebouwen ter wereld (maar nooit hét grootste) verrees. Het was bedoeld voor zowel civiele als militaire luchtvaart.

Entree

Het paradepaardje van het gebouw moest de entreehal worden. Negentig meter breed en vijftien meter hoog. Met een paar stappen ben je er doorheen en daarom was het totaal niet functioneel voor een vliegveld. Na de oorlog vond men het ook nutteloos en is er in 1962 een verlaagd plafond in gekomen. De entree ziet er nu als volgt uit.

Duidelijk te zien is het verlaagde plafond uit 1962. Boven het plafond ziet het er iets armoediger uit. Daaronder een foto van de gehele hal.

Hoge kolommen die veel mensen aan typische Nazi-stijl gebouwen toeschrijven. De gids vertelt Up in the Sky echter dat deze typische bouw niet altijd het plan was. De eerste architect had een opener gebouw in gedachten. Toen de Nazi leiding (en Albert Speer in het bijzonder) daar achter kwam, is er een andere architect op het gebouw gezet met de opdracht het meer in lijn met de Nazi-bouw te maken.

Kenners zijn er nog niet over uit of het wel een gebouw met typische Nazi bouwstijl is. De zijkant heeft het bombastische uiterlijk met kolommen, maar de voorkant juist weer minder. Tijdens de oorlog is het gebouw nooit afgekomen, pas in de zestiger jaren is het afgemaakt.

Airside

Het meest in het oog springende deel is de aan de airside grenzende gedeeltelijke cirkel. Hier is het gebouw is van punt tot punt een kilometer, door het gebouw heen is het ruim 1.200 meter. Vanaf de landingsbaan gezien is het linker deel voor passagiers en vracht. Rechts, het wittige deel, is voor de militairen. Het lijkt symmetrisch maar is het niet. Kijkend richting de landingsbanen is de linkerkant één deel langer dan de rechterkant (zeven meter versus zes meter).

Vliegtuigproductie

Tijdens de Nazi-tijd was de onderverdeling van de vleugels veel minder strikt, bijna alles was voor het leger of de bouw van gevechtsvliegtuigen. Het gebouw was dan ook veel meer dan alleen een vliegveld. Onder andere het hoofdkantoor en onderhoudsafdeling van Luft Hansa gevestigd. De productiefaciliteiten namen veel plek in. Er is zelfs een deel van het overdekte apron gedeelte afgesloten ten behoeve van de productie. De Junker Ju-87 en Ju-88 werden hier gebouwd. De grootste productiefaciliteit was niet in de vleugels van het gebouw, maar juist meer aan de straatzijde.

Onder het hoofdgebouw (vertrekhal) loopt een tunnel waardoor grondstoffen per trein werden aangevoerd en afgebouwde vliegtuigen naar buiten gingen. Onder andere hier werd door dwangarbeiders gewerkt aan de vliegtuigen. De omstandigheden moeten zeer slecht geweest zijn. Waarschijnlijk stond er altijd een halve meter water in de tunnel. Bovendien kan het geluid nergens heen, waardoor het oorverdovend moet zijn geweest. De tunnel is nog in gebruik voor bestemmingsverkeer. Tijdens de rondleiding blijkt dat het geluid van een langzaam (circa 30 km/u) rijdende auto ervoor zorgt dat praten onmogelijk is. Het spoor ligt er nog en aan het plafond van de tunnel is nog het ophangsysteem te zien waar de vliegtuigen aan hingen tijdens de productie.

Bunkers

De Nazi’s begrepen dat een dergelijk groot vliegveld kans maakte gebombardeerd te worden. Daarom zijn onder het hele gebouw bunkers aangebracht. Er zijn drie etages onder de grond. De bunkers waren vooral voor Nazi-kopstukken. De bunkers worden bezocht tijdens de tour. Op de muur van een bunker staan turf-streepjes. De gids van Up in the Sky vertelde dat vaak gedacht wordt dat mensen tijdens het schuilen de dagen telden. Dit blijkt echter een mythe te zijn, langer dan een paar uur duurde een luchtaanval niet. Toen het gebouw door de Amerikanen in gebruik was stond er een pooltafel, militairen hielden met de streepjes de score bij. Op de muur staan nog allerlei tekeningen.

De bunkers waren niet alleen voor personen, maar ook voor belangrijk materiaal. De fotografie afdeling van Luft Hansa had hier een schat aan luchtfoto’s liggen die door de Duitsers gebruikt werden om bombardementen te plannen. Opvallend is dat deze bunkers met meer beton beveiligd waren dan de personenbunkers. De gids merkt op dat de Nazi’s meer waarde hechtten aan materiaal dan personen. Op een tekening van een andere gids zijn de dimensies goed te zien. Boven de opslagruimtes is 2,90 meter aan beton. Het schijnt zo te zijn dat als je er in zou staan en er ontploft een atoombom, je dat niet eens zou merken.

Rond de bevrijding van Tempelhof op 28 en 29 april 1945 is er brand uitgebroken in de bunkers waar het foto materiaal op celluloid opgeslagen lag. Celluloid wordt zo ontzettend heet dat de sporen nog steeds te zien zijn. Beton smelt bij 900 graden Celsius en deze temperatuur is bereikt. De brand heeft twee weken gewoed. Doorgaans wordt gezegd dat de Russen, die Tempelhof bevrijd hebben, op zoek waren naar goud en een deur hebben willen opblazen. Door de explosie heeft het celluloid vlam gevat. Er is ook een andere lezing: de Nazi’s zouden het waardevolle materiaal vernietigd hebben. Het zou veel betekend kunnen hebben voor de wederopbouw van gebombardeerde steden in heel Europa. Welke lezing de juiste is, zal waarschijnlijk nooit duidelijk worden. Er zijn geen documenten over gevonden.

Longread

Dit artikel is onderdeel van de weekend longread, een serie van drie artikelen over Berlijn Tempelhof.

[su_row][su_column size=”1/3″][su_spacer size=”25″][su_spacer size=”25″]
Deel 1: 1926-1945
Start en Nazi-tijdperk
[/su_column]

[su_column size=”1/3″]
Deel 2: 1945-2008
US Air Force & Civiele luchtvaart[/su_column]

[su_column size=”1/3″]
Deel 3: 2008-nu
Rondleidingen, park en films[/su_column][/su_row]
[su_spacer size=”40″]

©Up in the Sky 2015. Alle rechten voorbehouden. Tenzij anders vermeld berusten alle rechten op informatie (tekst, beeld, geluid, video, etc) die u op Upinthesky.nl aantreft bij Up in the Sky.

Gehele of gedeeltelijke overname, plaatsing op andere sites, verveelvoudiging op welke andere wijze dan ook en/of commercieel gebruik van deze informatie is niet toegestaan, tenzij hiervoor uitdrukkelijk schriftelijke toestemming is verleend door Up in the Sky.