Toen de redactie van Up In The Sky mij vroeg of ik iets wilde schrijven over Berlijn Tegel, de luchthaven waar ik al vier jaar regelmatig land en weer opstijg, realiseerde ik me dat ik wel veel meningen had over het vliegveld (daarover later meer), maar er eigenlijk niet veel van wist.
Ja, als voormalig student Russische literatuur wist ik dat de Russisch-Amerikaanse schrijver Vladimir Nabokov (1899-1977), de auteur van Lolita, een tijdje in de Berlijnse buitenwijk Tegel gewoond had en dat zijn vader, eveneens Vladimir geheten, begraven ligt op de Russisch-Orthodoxe begraafplaats Tegel, die aan het vliegveld grenst. Maar verder reikte mijn kennis niet.
Een lange en rijke geschiedenis
Flughafen Berlin-Tegel “Otto Lilienthal”, zoals de luchthaven officieel heet, is bepaald geen schoonheid. De grauwe, Oost-Duitse sfeer hangt al kilometers voordat je op het vliegveld aankomt in de lucht. Het gebouw zelf is een massief blok grijs beton, waarvan de hoofdterminal zich in de vorm van een zeshoek rond een open ruimte sluit. Efficiënt, maar lelijk, zoals je verwacht van een vliegveld uit het Duitsland van de jaren zestig.
Enigszins verrassend vond ik het dus wel om erachter te komen dat Tegel als vliegveld een aanzienlijk langere geschiedenis heeft dan de jaren zestig. Slechts drie jaar nadat de gebroeders Wright in 1903 hun eerste officiële vlucht gemaakt hadden, werd aan de rand van het Jungfernheide woud (bij het huidige Tegel) al een hangar gebouwd voor de Pruisische luchtmacht. Die “luchtmacht” bestond dat moment vooral bestond uit Parseval luchtvaartuigen; de eerste Parseval vlucht vond plaats op 26 mei 1906 vanaf Tegel.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog stegen vanaf Tegel vooral verkenningsvliegtuigen op, maar het einde van de oorlog betekende ook het voorlopige einde van de luchthaven, aangezien het Verdrag van Versailles (1919) Duitsland tot een volledige ontmanteling van de luchtmacht dwong.
In de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog diende Tegel als oefenbasis en werden verschillende raketten bij wijze van experiment afgeschoten, maar ook grotendeels platgebombardeerd door de Geallieerden. Pas na de oorlog was er weer enige sprake van serieuze luchtvaartactiviteiten, toen Sovjet-Unie tijdens de Blokkade van Berlijn in 1948 alle wegen en verbindingen over land naar Berlijn afsloot.
Omdat het belangrijkste vliegveld van Berlijn op dat moment, het roemruchte Tempelhof, niet voldoende capaciteit had om goederen aan te leveren, werd op gezag van de Fransen op het Tegel terrein (de wijk Tegel, gelegen in West-Berlijn, viel na de bevrijding in 1945 onder Frans commando) een bijna 2,5km lange landingsbaan gebouwd. Dat was op dat moment de langste van Europa. Vanaf november 1948 vlogen Dakota en Hastings vliegtuigen af en aan op Tegel.
In de jaren vijftig werd Tegel vooral door de Franse luchtmacht gebruikt, en vanaf 1960 vertrokken er ook commerciële vluchten –Air France was vanzelfsprekend de eerste maatschappij die er gebruik van maakte. Pan Am volgde in 1964 met reguliere vluchten naar New York JFK, en dat was het jaar waarin ook de basis werd gelegd voor de huidige look and feel van de luchthaven en het bekende zeshoekige terminalgebouw.
Het zou echter nog tien jaar duren voordat deze daadwerkelijk in gebruik genomen werd. Pas in 1975, toen British Airways zijn routes van Tempelhof naar Tegel verlegde, werd Tegel het belangrijkste vliegveld van West-Berlijn. Het werd in 1988 vernoemd naar Otto Lilienthal, de Duitse luchtvaartpionier die bekendheid kreeg door het uitvoeren van verschillende glijvluchten tegen het einde van de 19de eeuw. Een fraaie sculptuur van Lilienthal staat enigszins verborgen bij Terminal D tussen de fast food tentjes.
De val van de Berlijnse muur in 1990 luidde de voorlopig laatste fase van Berlijn Tegel in. Lufthansa en KLM (Cityhopper) gingen weer op Tegel gingen vliegen, en een misschien nog belangrijkere ontwikkeling was de aankoop van het oorspronkelijk Amerikaanse Air Berlin USA door de Duitse zakenman Joachim Hunold, die het bedrijf omdoopte in Air Berlin. Tegel is de belangrijkste hub van Air Berlin en het tegenwoordige hoofdkantoor zit niet ver van de luchthaven.
Dat zal zo blijven tot Tegel definitief plaats moet maken voor “Berlin Brandenburg Airport”, de nieuwe luchthaven die we vooral kennen uit de verhalen over mismanagement, zelfverrijking en eindeloos uitstel van de officiële opening.
Berlijn Tegel Nu
Al die historie, en dan toch zo’n lelijk vliegveld? Dat voelt niet helemaal eerlijk. Toch kun je van Tegel leren genieten. Je kunt er bijvoorbeeld uitstekende currywurst eten, in een van die typisch Duitse eettentjes in voormalige treinwagons, waar altijd lange rijen staan. Je kunt er trouwens ook prima eten als je niet van currywurst houdt, al moet je goed zoeken om een serieus restaurant te vinden tussen de Burger King, de (matige) broodjeswinkels en de Starbucks. Maar het is er wel: Restaurant Red Baron op de eerste etage is in zoverre een typisch zakenrestaurant dat de gerechten er nogal aan de prijs zijn, maar lekker zijn ze absoluut, en de bediening is stipt zoals dat van een echt Duits restaurant verwacht mag worden.
Maar dit zijn natuurlijk niet echt goede redenen om van een vliegveld te houden. De Lufthansa en Flying Blue lounges zijn dat trouwens ook niet, tenminste niet wie gewend is aan de overdaad van de lounges op Heathrow Airport of JFK. Zeker, de crémant uit de Loire-vallei is heerlijk, maar meer dan een broodje en een mager worstje zit er qua versnaperingen niet in, om van het kale interieur nog te zwijgen.
Nee, de reden waarom ik van Berlijn Tegel houd is de vriendelijkheid van de mensen die er werken. Neem het piepkleine boekwinkeltje Pocket Shop. Het overwegend Engelstalig personeel geeft je uitstekend en enthousiast advies over de nieuwste aanwinsten en je korting geeft op hun persoonlijke literaire favorieten. Daar tegenover zit een schitterend winkeltje waar je kindercadeaus kunt kopen, Die kleine Gesellschaft. Het personeel pakt er je cadeautjes met zoveel liefde en rust in dat je er bijna je vlucht voor zou willen missen.
Ik zal nooit de keer vergeten dat ik mijn iPad vergeten was in de stoelzak van het vliegtuig dat me naar Berlijn bracht. Pas ’s nachts kwam ik erachter en natuurlijk was ik in grote paniek. De KLM klantenservice kon niets voor me doen en ook Schiphol kon me helaas niet verder helpen. Op hoop van zegen besloot ik dan maar een mailtje te sturen naar een zeer algemeen aandoend informatieadres van de luchthaven Tegel zelf. Tot mijn stomme verbazing kreeg ik al binnen 5 minuten antwoord: ze hadden mijn iPad gevonden en ik kon hem de volgende dag ophalen.
Bij Gevonden Voorwerpen keek de dienstdoende baliemedewerker me meewarig aan. “Hoe kunt u nu zo’n mooi apparaat in het vliegtuig vergeten?” vroeg hij me. En voordat ik had kunnen antwoorden zei hij: “U moet natuurlijk wel even bewijzen dat het ding van u is. Er zit namelijk geen code op.” (Dat had hij dus al gecontroleerd.) De eerste de beste foto die ik hem liet zien was er eentje van mijzelf, waarop hij me mijn iPad teruggaf en me bezwoer nooit meer zo slordig te zijn.
Zelfs het douanepersoneel is doorgaans sympathiek en goedgemutst – wat een verschil met de horken op Schönefeld, die andere luchthaven van Berlijn. En geef ze eens ongelijk: op Tegel geen dronken EasyJet-reizigers die twee flessen cola en drie bussen deodorant in hun handbagage hebben laten zitten. Op Tegel zie je eigenlijk vooral keurige grijzende zakenlieden die teruggaan naar München of Frankfurt, met een wat ouderwets aandoende stropdas om, en een koffertje waaruit hooguit een laptop tevoorschijn komt.
De Toekomst
Er zijn vergaande plannen om Tegel na definitieve sluiting, nu gepland in 2017, om te bouwen tot ‘Urban Technologies’ centrum. Nu al merk je dat er winkeltjes en restaurants verdwijnen, zoals het uitstekende Tegel Terrace op de bovenste verdieping van het gebouw – je had er prachtig uitzicht op de startbaan.
De nieuwe plannen liggen voor de hand: de ruimte leent zich er uitstekend voor en de locatie is niet ongunstig. Er zijn verschillende grote projectontwikkelaars betrokken – enkele ervan heb ik wel eens gesproken toen ik naast ze zat in het vliegtuig. Ze zijn allemaal enthousiast – enthousiaster dan ze zijn over de luchthaven zoals die nu is.
Toch zou dit een vergissing zijn. Net als Berlijn Tempelhof zou Tegel eigenlijk moeten worden teruggegeven aan de inwoners van Berlijn: dat hebben ze wel verdiend. Ze kunnen er dan barbecueën in de zomer en langlaufen in de winter – of iets anders leuks. En het personeel mag blijven. Ze mogen boeken blijven verkopen, of kinderspeelgoed, of tassen controleren, of gevonden voorwerpen teruggeven.
En als dat niet kan, moeten ze allemaal een baan krijgen op de nieuwe luchthaven.
Door: Arne Moll
Lees meer weekend longreads.
Pre-order nu: schaalmodel van de gloednieuwe KLM A321neo
Nu te bestellen in de webshop! Let op: limited edition.
Verschillend
