De Koude Oorlog mag zich verheugen in grote publieke belangstelling. In ons land zijn diverse organisaties actief die de herinnering aan de periode na de Tweede Wereldoorlog levend houden. Denk aan het Koude Oorlog Centrum op de voormalige vliegbasis Twenthe of de Stichting Postbellum op Teuge Airport. Vanaf 23 februari wordt in het Nationaal Militair Museum (Soesterberg) een tentoonstelling gehouden met als titel ‘Als de Russen komen’. Wie belangstelling heeft voor luchtspionage tijdens de Koude Oorlog heeft er een interessante bron bij: het onlangs verschenen boek ‘De spionnen van Aeroflot’ van Dick van der Aart.
Monopolie
Aeroflot werd opgericht in 1923 als Dobroljot. In 1932 veranderde de naam in Aeroflot. Het staatsluchtvaartbedrijf van de Sovjet-Unie maakte een enorme groei door. Aeroflot kreeg het monopolie voor al het luchtvervoer in de USSR. Midden jaren vijftig vloog Aeroflot naar zo’n 700 bestemmingen in de Sovjet-Unie en Oost-Europese landen. Daarna begon de expansie naar westerse landen, mogelijk gemaakt door vliegtuigen met een groter vliegbereik als de Tupolev 104 en 114. Begin jaren negentig bestond de vloot uit 3.000 vliegtuigen. Daarmee was Aeroflot de grootste luchtvaartmaatschappij ter wereld.
Verborgen
De uitbreiding van het routenetwerk van Aeroflot naar West-Europa en later Noord-Amerika markeert ook het begin van de luchtspionage met civiele toestellen. Regelmatig weken Russische vliegtuigen af van hun voorgeschreven koers om met verborgen camera’s foto’s te maken van militaire vliegvelden en installaties. Verschillende van dit soort incidenten worden in het boek uitvoerig beschreven. Toch reageerden de westerse landen meestal terughoudend. Soms werden de Aeroflot toestellen onderschept door straaljagers, maar vaak bleef het bij een waarschuwing of diplomatiek protest. Handelsbelangen en het eigen commerciële luchtverkeer voorkwamen een boycot van Aeroflot.
Alaska
Een van de meest opmerkelijke verhalen in het boek gaat over een Russisch verkenningsvliegtuig dat midden in de Cold War (1974) moest uitwijken naar Alaska. De bemanning van de Antonov An-24LR van Aeroflot was in verband met harde tegenwind niet in staat om terug te vliegen naar Siberië. Het toestel had ijsverkenningen uitgevoerd in de Beringzee en landde uiteindelijk op één motor op de airstrip van Gambell op St. Lawrence Island. Ondanks de gespannen verhouding tussen de grootmachten werden bemanning en passagiers (wetenschappers) hartelijk ontvangen door de plaatselijke bevolking. Een Amerikaanse Hercules bracht de volgende dag brandstof voor de Antonov en de Russen mochten weer vertrekken.
NOS Journaal
Voor zijn boek heeft Dick van der Aart ongetwijfeld heel wat research moeten doen in binnen- en buitenlandse archieven. Hij is journalist en auteur van verscheidene Nederlandse en Engelse boeken en een groot aantal artikelen over luchtspionage tijdens de Koude Oorlog. Zeer lezenswaardig is ook zijn boek ‘MiG’s op de vlucht’ uit 2009 over vliegtuigdeserteurs in de Koude Oorlog. Van der Aart was coördinator buitenland en eindredacteur van het NOS Journaal en defensiemedewerker van NRC Handelsblad. Sinds 1991 is hij lid van de Netherlands Intelligence Studies Association.
Eyeopener
Het paperback boek kent een sobere, maar doelmatige vormgeving. De vele foto’s vormen een waardevolle toevoeging aan de verhalen. Het boek is in de eerste plaats een must voor geïnteresseerden in Aeroflot, (Russische) luchtvaartgeschiedenis en luchtspionage. Maar vooral ook een eyeopener voor iedereen die de Koude Oorlog heeft meegemaakt. Van der Aart is erin geslaagd om aan de hand van talloze spionagevoorbeelden de spanning tussen oost en west bijna voelbaar te maken, zonder zich te verliezen in sensatieverhalen. Het is die spanning die in de laatste fase van de Koude Oorlog zo mooi is bezongen door Sting in zijn nummer ‘Russians’:
‘But what might save us, me and you,
Is if the Russians love their children too’.
Naar aanleiding van:
De spionnen van Aeroflot. De luchtvaartmaatschappij van de Sovjet-Unie in de Koude Oorlog, door Dick van der Aart
Uitgeverij Brave New Books
240 pagina’s, ruim 100 foto’s
De Queen of the Skies is terug!
Dertig jaar lang vloog de PH-BFG in het KLM-blauw de wereld over. In 2019 ging ze met pensioen, maar nu is ze terug..
Een uniek stukje luchtvaartgeschiedenis. Bestel nu in de webshop van Up in the Sky - gratis verzonden!