“Met de komst van de F-35 betreedt de Koninklijke Luchtmacht een nieuw tijdperk. De F-35 is een vijfde generatie gevechtsvliegtuig. Om aan te geven dat de luchtmacht ook een nieuwe fase ingaat met dit toestel, hebben we de term ‘vijfde generatie luchtmacht’ geïntroduceerd.”
Transitie
Kolonel Johan van Deventer is als hoofd Transitie Projecten intensief betrokken bij de introductie van de F-35 binnen de Koninklijke Luchtmacht. Up in the Sky sprak exclusief met kolonel van Deventer over de F-35 en de vijfde generatie luchtmacht.
Vernieuwing
Van Deventer vertelt dat de F-35 niet de enige vernieuwing voor de luchtmacht is de komende jaren. Dit jaar worden de eerste exemplaren van de onbemande MQ-9 Reaper en Airbus A330 tanker afgeleverd. Ook de helikoptervloot wordt vernieuwd: “Met een grondige modernisering krijgen de Apache gevechtshelikopters een make-over naar AH-64E standaard. En de huidige Chinook transporthelikoptervloot wordt gedeeltelijk vervangen, waarbij de elf oudste CH-47D’s worden ingeruild voor veertien gloednieuwe CH-47F’s.”
Eigenschappen
Wat maakt de F-35 nu zo bijzonder, als vijfde generatie toestel? Volgens de kolonel heeft het toestel vier sterke eigenschappen. Als eerste zijn dat de sensoren: de F-35 is een systeem van sensoren, waar een vliegtuig omheen is gebouwd. Als tweede zijn het datanetwerken, voor het over en weer delen van informatie. Via de netwerken kan informatie gedeeld worden met anderen, op of boven het slagveld – en ook andersom; anderen delen die informatie met de piloot. Die opereert dus niet alleen, maar als onderdeel van een datanetwerk. Derde eigenschap is de mogelijkheid om informatie van meerdere bronnen samen te voegen tot een compleet beeld. Dat kan data zijn van het eigen toestel, maar ook die van andere toestellen. De datafusie-computer vormt met de sensoren het hart van de F-35. Het vierde kenmerk is er één die aan de buitenkant zichtbaar is, namelijk stealth, het minder zichtbaar zijn op de radar.
Inzetbaar
“Deze vier eigenschappen zorgen ervoor dat de F-35 overal te wereld inzetbaar is, ook in gebieden met hoge dreiging. Dankzij de informatie-superioriteit in de cockpit, door middel van sensoren, netwerken en data-fusie, wordt het makkelijker om de juiste besluiten te nemen. En deze vier kenmerkende eigenschappen willen we ook doortrekken naar de gehele organisatie, als vijfde generatie luchtmacht.”
Aansturen
Kolonel van Deventer vervolgt: “Bijvoorbeeld informatie-dominantie is een eigenschap die we ook in de vijfde generatie luchtmacht willen laten terugkomen. Een andere pijler is het versterken van ons operationele niveau. We willen meer inzetten op het aansturen bij luchtoperaties – en dus meer invloed krijgen op het operationele beleidsniveau. De kennis, capaciteit en mensen willen we op dit gebied specifiek vergroten en versterken.”
Uitvoerend
Tijdens recente operaties in het buitenland zoals Afghanistan en het Midden-Oosten, was Nederland vooral uitvoerend bezig. De planning en aansturing lag bij andere partnerlanden, wij voerden de opdrachten uit. “Met zo’n werkwijze doe je systemen als een F-35 eigenlijk tekort.”, stelt Van Deventer. De huidige ambitie is om een grotere rol te gaan spelen bij de operationele aansturing tijdens een internationale missie. “Nederland wil niet meteen coalities gaan leiden. Maar door deel te nemen aan de planning en besluitvorming, zorg je er wel voor dat onze schaarse middelen zo goed mogelijk worden ingezet.”
Omscholen
Sinds begin 2019 worden Nederlandse vliegers in Arizona opgeleid op de F-35. Eerst waren dat alleen ervaren F-16 vliegers, binnenkort worden ook nieuwe piloten opgeleid om direct op de F-35 te vliegen. “In het omscholingsplan is ook een beetje ruimte om enkele, meer ervaren vliegers in bepaalde leiderschapsposities om te scholen. Of ik een van die ervaren vliegers zal zijn die in de eerste jaren ook wordt omgeschoold, zal een beetje van de functie afhangen die ik op dat moment bekleed. De kans is er, en de toekomst zal het leren.”
Benieuwd
Kolonel van Deventer hoopt nog wel F-35 te kunnen gaan vliegen: “Als vlieger en leider zou ik dat natuurlijk een fantastische kans vinden. Waar ik dan het meeste naar uitzie is hoe je de superieure informatiepositie van de F-35 optimaal kan gebruiken. Niet alleen voor het voeren van je eigen gevecht in en vanuit de lucht, maar ook hoe je met die informatie anderen kan ondersteunen in hun gevechten in de lucht, op zee en op het land. Daarbij ben ik dan benieuwd hoe we daar de luchtmacht en de rest van Defensie het best om heen kunnen bouwen als een vijfde generatie luchtmacht en een vijfde generatie Defensie.”
Jammer
“Mocht ik pas zo laat in de omscholingsplanning aan bod komen dat het op dat moment geen nut meer heeft om me om te scholen, dan zou ik dat als vlieger natuurlijk jammer vinden. Dan blijft actief vliegen in een F-35 een ongeschreven hoofdstuk in mijn loopbaan. Dan heb ik er in ieder geval al mijn energie aan gegeven om te zorgen dat de jonge generatie, de luchtmacht en Nederland over een optimaal, toekomstbestendig nieuwe wapensysteem beschikt.”
Internationaal
Tijdens de internationale oefening ‘Iniochos’, vorig jaar april in Griekenland, werd de F-35 voor het eerst ingezet tijdens een internationale oefening in Europa. Het werd ingezet om voor minder geavanceerde toestellen de weg vrij te maken. “Binnen een internationale coalitie zal de commandant de toestellen zo nuttig mogelijk willen gebruiken. Als er een mix van derde, vierde en vijfde vliegtuigen beschikbaar zijn, zal de commandant de paar F-35’s die hij heeft, daar inzetten waar bijvoorbeeld de gronddreiging het grootst is. De F-35 kan op die manier de totale slagkracht vergroten. Een formatie F-35’s kan iedereen sterker maken, doordat het de rest kan brengen waar ze normaliter niet kunnen komen; door bescherming te bieden, maar ook dreiging eerder te signaleren of een radarbeeld te delen.”
Keuze
Over de keuze voor de F-35 zegt Van Deventer: “De keuze voor de F-35, in plaats van bijvoorbeeld de allermodernste versie van de F-16, is een politieke keuze geweest, waarbij zaken als werkgelegenheid ook meetellen. Voorafgaand aan het besluit is een kandidaten-vergelijking gemaakt. Defensie heeft gekozen voor ‘het beste vliegtuig voor de beste prijs’. De financiële ruimte beperkt wel het aantal toestellen dat aangeschaft kan worden.”
Extra
Toch komen er meer dan het oorspronkelijke aantal toestellen: “Er komen negen extra F-35’s, bovenop de al bestelde 37. Dat is het begin van een derde squadron van vijftien F-35’s. De lange termijn-intentie is om het extra aantal toestellen dus op vijftien te brengen. Alleen was daar momenteel onvoldoende geld voor, dus is voorlopig besloten tot de aanschaf van negen extra toestellen. Die zijn al besteld en zullen worden geleverd vanaf 2024.”
De schrijvers (Daniel Ravenswaay en Leonard van den Broek) willen kolonel Johan van Deventer en kapitein Wendy Ryan bedanken voor hun medewerking aan de totstandkoming van dit artikel.
