De iconische bult, de vier motoren… de 747 van KLM is bij iedereen bekend. Zo heeft het toestel grote invloed gehad op de Nederlandse luchtvaart door de jaren heen. KLM heeft namelijk de eer gehad om verschillende varianten in dienst te houden voor een periode van bijna vijftig jaar, bijna de helft van het bestaan van de maatschappij. Door de jaren heen zijn de kleuren, de techniek en het comfort veranderd, maar één ding is gebleven: de liefde voor het toestel onder passagiers, piloten en technici.
Helaas komt echter aan al het goeds een eind, en dat van de 747 is nabij. Toen KLM eerder dit jaar bekend maakte de 747 per direct met vervroegd pensioen te sturen, waren veel fans en liefhebbers geschokt – geen waardig afscheid, geen groot feest, slechts een fly-by en een water salute. Het lot van de 747 leek in beton gegoten.
Een aantal weken later werd echter datzelfde lot opengebroken, tot verbazing van iedereen. Er was nog hoop voor de 747: KLM had, te midden van de coronacrisis en in samenwerking met Philips, een luchtbrug naar China opgezet die bediend zou worden met de 747. Een aantal oude toestellen kon van de opslagplaatsen op Schiphol worden gehaald en werd klaargemaakt om nog een paar maanden door te vliegen. Weliswaar zonder passagiers, maar wel met een nobel doel.
Maar waarom besloot de KLM bij uitstek de 747 hiervoor te gebruiken, terwijl ook een groot aantal 777’s en 787’s beschikbaar was?
De KLM maakt nog als enige overgebleven maatschappij in de wereld gebruik van de 747-400 Combi. Wat het toestel destijds aantrekkelijk maakte, is de mogelijkheid om rendabel routes te bedienen met weinig vraag naar passagiers en veel vraag naar vracht. Hoewel de Combi-variant van de 747 zeer gewild was, liep het toestel in 1987 ernstige imagoschade op na het neerstorten van een 747-200 Combi van South African Airways. Tijdens de vlucht was brand uitgebroken in het vrachtruim, wat het toestel deed neerstorten met als gevolg dat alle inzittenden om het leven kwamen.
Na dit ongeluk werden de veiligheidseisen voor de Combi-varianten flink aangescherpt en ieder jaar aangevuld. Dit heeft er uiteindelijk ook toe geleid dat er geen Combi-variant van de 747-8 is gekomen. In 2002 leverde Boeing het laatste Combi-toestel af aan trouwe klant KLM en daarmee was het begin van het einde voor dit type toestel begonnen.
De opvolgers van de passagiers- en Combi-variant van de 747 zijn de Boeing 777 en 787. Deze zijn goedkoper in onderhoud, stiller en zuiniger, waardoor vlootvernieuwing niets meer dan logisch is vanuit een financieel oogpunt. Als de werking van de markt ten minste niet verstoord wordt. Door de coronacrisis is de wereld op zijn kop gezet en daarmee is ook de markt veranderd. Een opgedroogde vraag naar passagiersvervoer en een toegenomen vraag naar vrachtvervoer hebben ertoe geleid dat veel maatschappijen zich genoodzaakt zagen om de passagierstoestellen in te zetten voor cargo-only vluchten. Hierbij zijn de laadruimtes volgeladen, maar reist vracht ook mee op de stoelen in de cabine.
Normaal gesproken wordt een groot deel van het wereldwijde vrachtvervoer uitgevoerd door reguliere lijnvluchten. In de vrachtruimten wordt, naast de koffers, ook andere vracht vervoerd om maximale winst uit die vluchten te kunnen behalen. Met het wegvallen van de lijnvluchten vanwege de coronacrisis viel diezelfde vrachtcapaciteit weg.
Als het aanbod van een bepaald goed achterblijft bij de vraag, stijgen de prijzen. Vrachtvervoer was daar geen uitzondering van. Daardoor werd door veel maatschappijen onderzocht of het rendabel zou zijn om passagierstoestellen enkel in te zetten voor vrachtvervoer.
Deze vraag bleek al snel met ‘ja’ beantwoord te kunnen worden. De meeste maatschappijen kozen voor Boeing 777’s of 787’s voor de klus, maar de KLM zette ook de vertrouwde 747 Combi’s in. Hoewel de 747 minder zuinig is kan deze veel meer vracht vervoeren: meer dan twee keer zoveel als de 787-9 en ruim 21 ton meer dan de 777-300ER of de 787-10. Daarnaast kan er ook nog vracht in de passagiersruimte worden geplaatst, wat de capaciteit nog meer vergroot.
Aangezien KLM van plan was om de 747-Combi pas in 2021 uit dienst te halen, is het duidelijk dat de toestellen technisch in staat zijn om nog een tijdje door te vliegen. Waarschijnlijk heeft het benodigde onderhoud een rol gespeeld bij het selecteren van toestellen die door zouden vliegen. De toestellen die recent groot onderhoud hadden ondergaan zouden dan ingezet worden om onderhoudskosten te besparen. Door deze strategie toe te passen, kan het kostenverschil tussen een 747 en een 777 verder verkleind worden.
Tot slot is het denkbaar dat de vooruitzichten voor de luchtvaart een part hebben gespeeld. Rond mei van dit jaar leek het virus in sommige gebieden steeds meer onder controle te zijn en werd daarom een (gedeeltelijk) herstel van de luchtvaart verwacht. De Triple Seven’s en de Dreamliners moesten immers beschikbaar blijven voor lijndiensten als de markt aan zou trekken. Daarom bleef er maar één praktische keuze over voor vrachtvervoer: de 747.
Over ruim een week zal de laatste vlucht van KLM met de 747 plaatsvinden en het lijkt erop dat er geen derde kans zal komen. Na bijna vijftig jaar trouwe dienst is dan het einde van een tijdperk aangebroken.
Deze bijdrage is in september 2020 voor Up in the Sky geschreven door Petar Ivanov.