Jumbo Jet, Queen of the Skies… zomaar een paar koosnamen voor de Boeing 747, het toestel dat misschien wel het meest bekende verkeersvliegtuig ter wereld is. De meeste mensen zullen de 747 kennen als passagiers- en transporttoestel, maar het toepassingsbereik gaat verder. Een overzicht…
VC-25 (Air Force One)

De 747 in Air Force One uitdossing is misschien wel de bekendste ‘bijzondere’ variant van de Jumbo Jet. De 747 van het VC-25A-type is een sterk gemodificeerde Boeing 747-200B welke door de Amerikaanse luchtmacht wordt ingezet voor het vervoer van de president van de Verenigde Staten. De ‘vloot’ bestaat uit twee identieke toestellen met de staartnummers 28000 en 29000. Een leuk feit; alleen als de president aan boord is wordt het toestel als Air Force One aangeduid. De officiële designatie is VC-25. de naam van het toestel is niet altijd Air Force One.
Het vliegtuig kan ook worden ingezet als militair commandocentrum bij een incident zoals een nucleaire aanval. Operationele wijzigingen omvatten onder andere de mogelijkheid om bij te tanken vanuit de lucht en tegenmaatregelen voor luchtdoelraketten. De toestellen beschikken over zeer veel elektronica, ongeveer tweemaal zoveel als een gewone 747. Alle bekabeling is afgeschermd ter bescherming tegen een nucleaire elektromagnetische puls in het geval van een nucleaire aanval. Het vliegtuig beschikt zeer waarschijnlijk ook over elektronische tegenmaatregelen (Electronic Counter Measures) om vijandelijke radar te blokkeren, flares om hittezoekende raketten te vermijden en chaff (foliereepjes gemaakt van tin of aluminium) om radargeleide raketten te vermijden.
De twee VC-25A’s zijn alweer sinds 1990 operationeel en beginnen op hun laatste benen te lopen. Daarom wordt er al gewerkt aan hun opvolgers. Dit zullen wederom twee Boeing 747’s zijn en wel van het meest recente type 747-8. De toestellen zullen door het leven gaan als VC-25B. Momenteel worden de toestellen gemodificeerd, een proces dat nog enige tijd in beslag zal nemen want de geplande aflevering is 2024. Het is waarschijnlijk dat dit de laatste 747’s zullen zijn die dienst doen als Air Force One. De Amerikaanse luchtmacht onderzoekt al de mogelijkheid om in de toekomst een supersonisch toestel in te zetten voor onder andere presidentieel vervoer. Up in the Sky schreef hier eerder dit jaar al een artikel over.
Boeing Dreamlifter

De Boeing Dreamlifter is een door Boeing gemodificeerde 747-400. Het toestel staat ook wel bekend als Boeing 747-400 Large Cargo Freighter (LCF). Boeing beschikt over vier Dreamlifters. De eerste vlucht vond plaats in 2006 en sinds 2010 beschikt Boeing over vier Dreamlifters. De toestellen worden gebruikt om subassemblages van de 787 Dreamliner (vandaar ook de naarm Dreamlifter) naar de eindassemblagelocaties van Boeing te vervoeren. Met een volume van 1.840 m³ beschikt de Dreamlifter over drie keer zoveel laadruimte als een conventionele 747-400F. Het vliegtuig is gecertificeerd om alleen essentiële bemanningsleden te vervoeren en geen passagiers.
E-4B

De Boeing E-4B ‘Nightwatch’ Advanced Airborne Command Post (AACP) is een strategisch militair commandovliegtuig dat wordt beheerd door de Amerikaanse luchtmacht. De E-4-serie is een speciaal aangepaste versie van de Boeing 747-200B voor het National Emergency Airborne Command Post (NEACP)-programma. De Amerikaanse luchtmacht beschikt over vier toestellen.
Oorspronkelijk zijn de E-4B’s ontwikkeld als militaire nationale noodcommando- en overlevingspost tijdens een nucleair conflict; daarom kreeg het al snel de bijnaam ‘doomsday vliegtuig’. Voor deze rol beschikt de luchtmacht over meer toestellen, bijvoorbeeld de Boeing E-6B Mercury. Tijdens noodsituaties zullen deze toestellen airborne gaan. Zo werd een E-4B tijdens de terroristiche aanslagen op 11 september 2001 in een baan boven Washington D.C. gezien. Omdat de missieduur niet vast staat kan de E-4B, net als de VC-25 (Air Force One), ook in de lucht bijtanken. Tijdens testvluchten bleef het vliegtuig al eens ruim 35 uur in de lucht en is zelfs ontworpen om een week lang non-stop te vliegen.
Een publiek geheim is dat wanneer de president buiten Noord-Amerika reist, er een E-4B meereist naar een luchthaven in de buurt van de bestemming van de president. Zo kan het toestel snel worden ingezet in het geval VC-25A onbruikbaar/beschadigd raakt. Als dit scenario zich voordoet én de president aan boord is zal het callsign van de E-4B veranderen naar Air Force One.
Shuttle Carrier

De Shuttle Carrier Aircraft (SCA) zijn twee flink gemodificeerde Boeing 747’s die door NASA zijn gebruikt om de Space Shuttle-orbiter te vervoeren. Het gaat een 747-100 en een 747-100SR (Short Range). Initieel deed de SCA tijdens testvluchten in 1977 dienst als vliegend platform van waaraf de orbiter werd losgelaten om diens vliegeigenschappen in glijvlucht te testen. Nadat de Space Shuttle operationaal was, werden de SCA’s gebruikt om Space Shuttle-orbiters van landingsplaatsen terug te brengen naar de Shuttle Landing Facility op het Kennedy Space Center in Forida. De orbiters werden bovenop de SCA geplaatst door een zogenaamd Mate-Demate Device, een grote kraanachtige structuur die de orbiter omhoog tilt zodat deze op de rug van de SCA kan worden gemonteerd.

Vliegen met de extra weerstand en het gewicht van de orbiter bracht aanzienlijke beperking met zich mee op het gebied van brandstof en hoogte. Zo werd het bereik teruggebracht tot 1.900 km, vergeleken met een onbeladen bereik van 10.200 km, waardoor een SCA meerdere keren moest stoppen om bij te tanken op een transcontinentale vlucht. Ook het zwaartepunt werd verlegd, wat inhield dat de SCA zonder orbiter ballast moest dragen om het zwaartepunt in evenwicht te brengen. Tenslotte werd de maximum vlieghoogte beperkt tot 4.600 meter en lag de maximale kruissnelheid met de orbiter bevestigd op Mach 0,6.
SOFIA

Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy, beter bekent als SOFIA, is een missie van NASA samen met de Duitse ruimtevaartorganisatie DLR. SOFIA is een telescoop met een diameter van 2.5 meter en is ingebouwd in een 43 jaar oude Boeing 747SP met registratie N747NA. Het toestel is al in dienst van NASA sinds 1997. Het toestel begon haar leven in 1977 waar ze vloog voor PanAm. Na negen jaar in dienst van PanAm kwam het toestel in dienst van United. In 1997 begon de NASA met het modificeren van het toestel. Er is specifiek voor een SP-model gekozen omdat het model lichter is als de -100 versie van de 747. Daarmee kan het toestel hoger, sneller en verder vliegen dan het haar grotere broer. De telescoop is in de achterkant verwerkt. Met een grote schuifdeur wordt de waardevolle telescoop beschermd.

Omdat het toestel tussen de 38 en 45 duizend voet vliegt is het voor 99% boven alle infrarood blokkerende straling. Daarom krijgt SOFIA scherpere beelden te zien dan dat mogelijk zou zijn met grondstations. SOFIA wordt ook vaak ingezet tijdens een verduistering van een planeet of maan aangezien het toestel met de verduistering mee kan vliegen waarmee langer observaties gedaan kunnen worden. Onlangs werd dankzij SOFIA ontdekt dat de zonverlichte kant van de maan ook water bevat.
Supertanker

‘s Werelds grootste blustoestel is een Boeing 747-400 met staartnummer 944. Het werd in eerste instantie gebouwd en geleverd als passagiersvliegtuig voor Japan Airlines in 1992. De jumbo jet werd in 2009 omgebouwd tot vrachttoestel en veranderde in de Supertanker die het nu is in 2014. Het toestel wordt geëxploiteerd door Global SuperTanker Services, een Amerikaans bedrijf gespecialiseerd in brandbestrijding via de lucht.
Het interieur is gestript en voorzien van tanks die ongeveer 72.000 liter water of brandvertragend middel kunnen bevatten. Het blussen verloopt via vier kleppen onder het toestel, waarbij er naar gelang de situatie kan worden gekozen om dit in zeer korte tijd onder hoge druk te doen of om het blusmiddel meer gedoseerd te verspreiden over een groot gebied.
Dat er behoefte is aan de Supertanker blijkt wel uit de vele plekken waar het toestel is ingezet; van Israël tot Chili tot aan het Amazonegebied en de branden in Californië dit jaar.
Motor testopstelling

Twee vooraanstaande vliegtuigmotor fabrikanten, General Electric en Pratt&Whitney gebruiken varianten van de 747 om nieuwe motoren in flight te testen. Zo werd de GE9X motor voor de Boeing 777X in plaats van een van de reguliere motoren onder een 747-400 gehangen. Pratt&Whitney heeft twee Boeing 747SP’s in dienst die in verschillende configuraties motoren de lucht in kunnen nemen voor testdoeleinden. Onder de vleugel of, in geval van kleinere motoren, aan een speciale ophanging aan de rechter zijde van het bovendek.
Toekomstige varianten
Het zou zomaar kunnen dat er in de toekomst nog meer bijzonder 747-configuraties komen. Het platform biedt door haar grootte vele mogelijkheden en de markt wordt momenteel overspoeld door toestellen die door luchtvaartmaatschappijen versneld zijn uitgefaseerd. Natuurlijk brengt het opereren van een 747 de nodige kosten met zicht mee, maar de (vaak) maar incidentele inzet maakt dat de lage aankoopkosten wellicht opwegen tegen de operationele kosten.