Het lelijke, onpraktische, maar geliefde vliegveld: Berlijn Tegel

Onlangs was het definitief einde wedstrijd voor Berlijn Tegel Airport. Een luchthaven met een rijke geschiedenis: geliefd en gehaat door de Berlijners. Lees in dit artikel meer over de rijke geschiedenis van dit iconische vliegveld.

Symbool

De recente opening van de lang uitgestelde luchthaven Berlijn Brandenburg zal velen in de stad een zucht van verlichting hebben bezorgd, maar de opening betekent ook het trieste einde van een tijdperk. Met de opening van de geplaagde luchthaven Brandenburg is het klaar voor Berlijn Tegel. Eigenlijk had Tegel al jaren geleden uit gebruik moeten worden genomen. Het was overvol en verouderd. Maar de vertragingen van Brandenburg hield het in leven als stand-in, en ondanks al zijn gebreken had het veel bewonderaars. Ook de pogingen om de luchthaven afgelopen jaar definitief te sluiten vanwege de pandemie mislukten. Tegel wist nog een laatste keer aan de dood te ontsnappen.

Ondanks zijn relatief kleine formaat werd het de vierde drukste luchthaven van Duitsland en symboliseerde het Berlijn zoals weinig andere openbare gebouwen. De Berlijnse luchthavens waren nooit alleen maar transportmiddelen, nooit alleen maar gezichtsloze terminals in het midden van een weiland. Deze luchthavens weerspiegelen de turbulente geschiedenis van de stad in de 20e en 21e eeuw.

Begindagen

De oorsprong van de luchthaven ligt vroeg in de 20ste eeuw. Het werd gebruikt als landingsplaats voor luchtschepen. In 1906 werd er dan ook een hangar op het terrein gebouwd om meerdere typen luchtschepen te bouwen en te testen. Vlak na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog werd het veld gebruikt om vliegers van de Duitse luchtmacht op te leiden tot verkennings-piloten. Maar na afloop van de Eerste Wereldoorlog moest de hele Duitse luchtmacht op de schop wegens het Verdrag van Versailles, en dus verloor het veld zijn status al luchthaven.

Maar in de jaren 30 kreeg Tegel weer een functie. De Nazi’s waren druk bezig met een sterke luchtmacht op te bouwen. Zo werden er ook veel raketten gebouwd die natuurlijk getest moesten worden. Zo kreeg Tegel in deze tijd een nieuwe naam en werd het veld hernoemd tot: “Raketenschießplatz Tegel“. Tijdens de Tweede Wereldoorlog deed het gebied opnieuw dienst als militair terrein, vooral voor Flak-troepen. In de oorlog werd het vernietigd door meerdere luchtaanvallen van de geallieerden.

Luchtbrug

Maar de rijkste geschiedenis van Tegel is terug te herleiden naar de koude oorlog. In een tijd van een gespleten Duitsland, en met name Berlijn, kreeg Tegel meerdere functies. Nadat Joseph Stalin in 1948 Berlijn op slot gooide kreeg Tegel een nieuwe functie: een luchtbrug. Al snel bleek dat er behoefte was aan een extra vliegveld voor de aanvoer van voorraden, dus gaven de Franse autoriteiten die verantwoordelijk waren voor het district Tegel opdracht tot de aanleg van een 2.500 meter lange landingsbaan, de langste in Europa op dat moment. Het eerste vliegtuig, een Douglas C-54 van de USAF, landde in november 1948. Nadat de blokkade zes maanden later was opgeheven, werd Tegel de Berlijnse basis van de Franse luchtmacht.

Aan het eind van de jaren 1950, toen het luchtverkeer naar West-Berlijn toenam met steeds grotere vliegtuigen, bleken de start- en landingsbanen van Tempelhof te kort te zijn. In Tegel was er een lange baan dus al snel werd Tegel het geprefereerde vliegveld van Berlijn. De speciale status van de stad tijdens de Koude Oorlog betekende dat alleen de geallieerde militaire en civiele vliegtuigen van en naar Tegel mochten laten vliegen. Alle passagiers moesten gebruik maken van het oorspronkelijke kleine geprefabriceerde terminalgebouw van de luchthaven. Maar ondanks deze krappe omstandigheden en beperkingen was de luchthaven voor sommigen daadwerkelijk een poort naar de vrijheid.

Commerciële groei

De luchthaven bleef indruk maken op de Berlijners, vooral nadat in 1974 een nieuw, en zeshoekig terminalgebouw werd geopend. Het opvallende ontwerp verkortte de loopafstanden van vliegtuigen tot de terminaluitgang tot 30 meter. In de volgende jaren nam Tegel enorme stappen. Op 1 september 1975 verplaatsten Pan Am en British Airways hun hele Berlijnse operatie van de ene dag op de andere van Tempelhof naar Tegel. Met deze verhuizen van deze twee giganten van die tijd, werd Tegel officieel hét vliegveld van Berlijn.

In de jaren 70 was commerciële luchtvaart qua schaal nog relatief beperkt. Maar de vraag naar vluchten bleef, maar groeien en al snel werd duidelijk dat de terminal van Tegen veel te klein was. Het was enorm krap en chaotisch, zo moest je oppassen als je in de rij stond bij de check-in balies. Voor je het wist stond je bij de verkeerde balie omdat je vaak geen idee had waar je rij nu uiteindelijk heen ging. Toch was het vliegveld geliefd, als het rustig was kon je namelijk zo van de ingang van de terminal naar je gate open.

Ook was Tegel dicht bij het centrum van Berlijn, zeker vergeleken met Schönefeld. Klein addertje onder het gras: het was dan wel dicht bij het centrum, maar Tegel was slechts goed bereikbaar met de auto. De verbinding met het openbaar vervoer was slecht. Sterker nog, er was geen directe verbinding met het openbaar vervoer. Reizigers die gebruik maakten van de Berlijnse U-Bahn moesten overstappen op een bus bij Kurt-Schumacher-Platz. Zelfs Schönefeld had betere treinverbindingen.

Één Duitsland

Na de Duitse hereniging in 1990 en de verhuizing van de regering van Bonn naar Berlijn, werden alle beperkingen voor het Berlijnse luchtverkeer opgeheven en werd Tegel de officiële Duitse regeringsluchthaven. Deze rol heeft ertoe geleid dat de Air Force One van de Amerikaanse president hier vaker landde dan op welke andere luchthaven in Duitsland dan ook. De hereniging betekende ook dat het aantal passagiers en het aantal vluchten exponentieel toenam, omdat reizen per vliegtuig steeds gebruikelijker werd.

Tegel was ontworpen voor de afhandeling van 2,5 miljoen passagiers per jaar, maar in 2019 vlogen 24 miljoen mensen vanaf hier. Hoewel in 2007 een nieuwe derde terminal werd toegevoegd, werd Tegel steeds krapper en de faciliteiten waren duidelijk verouderd. Met de uiteindelijke opening van Brandenburg was de koek op voor Tegel. Het vliegveld wordt met de grond gelijk gemaakt en op het stuk grond komen niet alleen moderne, duurzame woningen, ook verschijnt er een bedrijvenpark. De deelstaat, gemeente en projectontwikkelaars gaan aan de slag met de onderneming Tegel Projekt GmbH. In maximaal twintig jaar tijd willen zij “niet enkel een nieuwe wijk, maar een model te bouwen voor de slimme, duurzame en sociale stad van morgen”.