Waarom de staatssteun aan KLM onrechtmatig was

Op 26 juni is het precies een jaar geleden dat de Nederlandse overheid vanwege het coronavirus staatssteun wilde gaan verlenen aan KLM. Al snel werd duidelijk dat Ryanair het daar niet mee eens was en rechtszaken aanspande. Wanneer is het eigenlijk juridisch geoorloofd om luchtvaartmaatschappijen staatssteun te geven?

Voordat een bedrijf staatssteun kan krijgen, moet de Europese Commissie die goedkeuren. Henri de Waele, hoogleraar Europees recht aan de Radboud Universiteit, laat weten dat de Commissie niet goed heeft onderbouwd waarom KLM die steun mocht ontvangen. “Mogelijk is er te weinig uitzoekwerk gedaan,” begint hij in gesprek met SVJ Specialisaties. “Dat is opmerkelijk, want andere besluiten ten aanzien van andere landen en bedrijven heeft de Commissie wél uitgebreid onderbouwd. Waarschijnlijk hadden ze nu vanwege corona haast, was er onvoldoende interne controle of zijn er stappen overgeslagen.”

Factoren als de hoeveelheid staatssteun die KLM zou krijgen en waarom ze die steun in deze omstandigheden zou mogen ontvangen waren niet voldoende beargumenteerd en dan ligt het oordeel van de rechters voor de hand. “Het was prijsschieten voor de rechters. De Commissie moet beter haar best doen en duidelijker uitleggen,” vervolgt De Waele. Hij geeft aan dat de Commissie er opnieuw naar moet gaan kijken, en dat met een uitgebreidere onderbouwing de staatssteun alsnog rechtmatig verklaard zou kunnen worden.

Hans Vedder, hoogleraar mededingingsrecht aan de Rijksuniversiteit van Groningen, is het met De Waele eens. Oók de termijn was volgens Vedder veel te kort. Op 26 juni werd de steun vanuit de Nederlandse overheid gemeld en twee weken later keurde de Commissie deze goed. “Je kunt dit in twee weken tijd gewoon niet doen, punt. Dit zijn grote complexe maatregelen aan grote complexe bedrijven,” legt hij met een kleine glimlach uit. Normaal duurt zo’n procedure circa twee jaar. “Vroeg of laat gaat dat fout. Ik citeer uit het koningslied: ‘de dag dat je wist die ging komen’.”

KLM heeft het nodig

KLM werd financieel hard geraakt door de coronacrisis. Het bedrijf leed, ondanks de staatssteun, in 2020 een verlies van 1,2 miljard euro leed. Die steun was dus daadwerkelijk nodig.

Een woordvoerder van KLM legt uit dat het anders verkeerd uit had kunnen pakken. “Zonder NOW en de staatssteun zou KLM in nog zwaarder financieel weer verkeren. Met het financieringspakket kan KLM invulling blijven geven aan haar belangrijke maatschappelijke rol bij de economische opbouw en op het gebied van duurzaamheid.” In de toekomst zal blijken hoe de luchtvaartmaatschappij zich gaat herpakken. “Veel zal daarna afhangen van de beheersing van de COVID-19 pandemie en het daaropvolgende herstel van de luchtvaart. Snel vaccineren is de sleutel tot dat herstel,” vervolgt ze.

KLM als belangrijke economische motor

In juni 2020 kondigde minister Hoekstra aan dat KLM staatssteun zou ontvangen. Het ging hier om een bedrag van 3,4 miljard euro, dat bestond uit leningen en garantstellingen. “Het kabinet acht het noodzakelijk financiële steun te verlenen vanwege het belang van KLM voor het intercontinentale bestemmingennetwerk op Schiphol. Dit netwerk is van groot belang voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid,” legt een woordvoerder van de minister uit.

Daaraan werden wel enkele voorwaarden gesteld, zo moet er salaris geminderd worden en moet het aantal nachtvluchten afnemen. Of die voorwaarden daadwerkelijk gehaald gaan worden, weet de woordvoerder nog niet. “Jeroen Kremers is als state agent aangesteld om toe te zien op de afgesproken voorwaarden. Zijn eerste rapportage wordt naar verwachting binnenkort aan de Tweede Kamer gestuurd.”

Niet iedereen is blij met mindering salarissen

Over de voorwaarde dat de werknemers een bijdrage moeten leveren via hun salarissen is niet iedereen het eens. De FNV vindt dat de overheid zich niet had mogen buigen over de lonen van het personeel. “We snappen dat er voorwaarden aan de staatssteun gebonden zijn, maar als vakbond waren we absoluut not amused dat de overheid zich bemoeide met de arbeidsvoorwaarden”, geeft de woordvoerder aan.

Ze vervolgt dat de verantwoordelijkheid hiervoor juist bij de sociale partners moet liggen. Dat zijn de werkgevers en de vakbonden. De vakbonden zijn democratische organen waarbij leden zelf bepalen wat de inzet wordt en stemmen over iedere onderhandelingsresultaat. “Op het moment dat het slecht gaat met een bedrijf, zijn werknemers bereid na te denken over oplossingen,” waarmee gedoeld wordt op aanpassingen van salarissen of het eerder opnemen van vakantiedagen.

Baangaranties

Bovendien liet SP-kamerlid Mahir Alkaya zich ook kritisch uit. Hij was vooral niet te spreken over de onzekere tijden voor het KLM-personeel. “Wat de SP betreft is veel meer zeggenschap, of uiteindelijk nationalisatie de manier om de banen en toekomst van KLM structureel veilig te stellen,” geeft hij aan op de website van de SP. ‘’Met een uiterst onzekere periode voor de 30.000 medewerkers tot gevolg,” vervolgt Alkaya. “De SP roept daarom het kabinet op om terug naar de onderhandelingstafel te gaan om de toekomst van KLM en de mensen die daar werken echt veilig te stellen.”