De Boeing 747 Combi en verwante toestellen | Longread

Decennialang was KLM een grootgebruiker van de Boeing 747 Combi. Zij vloog er ook als laatste mee. Binnen de vliegtuigbouw behoort de Combi-variant voorgoed tot de verleden tijd. De 747 Combi mag weliswaar de meest bekende zijn in haar soort, zij was zeker niet de enige.

Volkswagen Kombi

De term Combi komt niet zomaar uit de lucht vallen. Volkswagen kwam ermee voor een van haar T2-types, zij het met een K geschreven: Kombi. Omdat het een combinatie betreft om zowel passagiers als vracht in mee te nemen.

Boeing Combi’s

De 747 koos niet als eerste vliegtuig in Combi-uitvoering het luchtruim, vele andere types gingen haar voor. Binnen haar eigen familie zijn dit de 707-320C, de 727-100C en -200, de 737-200, -200C en -400C. De veel recentere 737- 700 en 757-200 lieten zich ook in deze uitvoering zien. Vooral die laatste versie trok veel belangstelling: Iron Maiden maakte in 2008 een wereldtournee in deze machine die de metalband huurde van Astraeus Airlines. De voorkant van het toestel was ingericht voor passagiersvervoer, in de achterkant paste de zes ton vracht aan bestaande uitrusting van Iron Maidens tour. Toen de band in 2011 opnieuw op wereldtournee ging, opteerde ze voor dezelfde machine, de G-OJIB. Maar toen kregen de popartiesten de G-STRX mee.

Douglas Combi’s

Ook in de Douglas-familie bestaan er diverse Combi-uitvoeringen: de DC-7C, de DC-8CF, de DC-10-10CF, DC-10-30CF en de MD-11C. KLM vloog in de zestiger en zeventiger jaren met zes van de als combi-vracht-passagiers uitgeruste DC-8’s. In hun dienstregeling stond dit vliegtuigtype vermeld als een ‘DC-8 met vrachtpallet-accommodatie op passagiersvlucht’. De vrachtruimte bevond zich voor de passagiersruimte.

Van bijzonder pluimage was de Aviation Traders Carvair, gebaseerd op het airframe van de DC-4. Vooral British United Air Ferries was een grootgebruiker van dit vliegtuigtype: van de 21 gebouwde exemplaren bezat deze maatschappij er achttien. Het toestel beschikte evenals de Boeing 747 over een ‘bult’ waarin de cockpit zich bevond met daaronder een neus die open kon voor het inladen van vracht. Ook in deze machine ging de lading, die veelal uit auto’s bestond, voorin en was er achterin plek voor passagiers.

Overige Combi’s

De Havilland Canada is onder de Combi’s vertegenwoordigd met de DHC-7 Dash 7, de DHC-8-100 en de Q400 Dash 8. Andere als Combi ingezette types zijn de ATR-42-300, de Convair CV-240, de Fairchild F27B, de Hawker Siddeley HS748 en de Lockheed L188 Electra.

747 Combi-kit

Als gevolg van de gunstige ervaringen van KLM met de DC-8 ging zij in overleg met Boeing op zoek naar flexibiliteit bij de 747B’s. Het resulteerde in de ontwikkeling van een Combi-kit. In de ruimte tussen deur 14 en 15, twee deuren dus aan de linkerzijde van het toestel, gingen de linker- en middenrij stoelen eruit. Bovendien werd er een scheidingswand aangebracht. In de ontstane ruimte konden speciale containers met bagage worden geplaatst die via de achterste linkercabinedeur aan boord werden gebracht. Het leverde een capaciteit op voor zo’n 25 ton vracht.

Achterafkamertje

In samenwerking met Sabena ontwierp Boeing de 747-100 Combi met een side cargodeur. Boeing ging ervan uit dat andere maatschappijen ook wel in zouden zijn voor dit type. De vliegtuigbouwer liet een schaalmodel maken voor de Paris Air Show van 1973. In diezelfde tijd stond KLM vrijwel zeker op het punt het contract te tekenen voor twee all passenger-machines. Alle reden voor Clancy Wide, Boeings vicepresident of Commercial Sales, de aandacht liever niet al te zeer op het Combi-model te vestigen. Het kwam in een achterafkamertje van het Boeing-chalet te staan.

Maar in een gesprek tussen Wide en de KLM-afvaardiging kwam het uiteindelijk toch zo ver dat Lynn Olson, een van de designers van de Combi, de KLM-functionarissen kon uitnodigen om mee te gaan naar het achterafkamertje. Met als gevolg dat KLM niet ging voor twee full paxmachines maar voor twee Combi’s, die later voor de maatschappij vlogen als PH-BUH en PH-BUI. Het bleef er niet bij. De PH-BUK, BUL, BUM, BUN, BUT, BUU, BUV en BUW volgden. De eerste zes machines behoorden tot de 200-serie, de resterende vier waren 747-300’s. KLM koos ervoor al haar 747-200’s om te laten bouwen tot SUD’s. De Jumbo’s ondergingen een grote ‘rugoperatie’, resulterend in het zogenaamde stretched upperdeck.

Niet langer interessant

Ook de Suid-Afrikaanse Lugdiens (SAL) vloog met de 747-200 in Combi-uitvoering. Op 28 november 1975 ging het mis met een van haar Combi-vluchten, uitgevoerd door South African Airways. Met aan boord 140 passagiers, 19 bemanningsleden, en 6 pallets lading, was de ZS-SAS op weg van Taipei naar Johannesburg, met een tussenlanding op Mauritius. Een brand in een van de pallets werd de Jumbo fataal. De machine stortte neer in de Indische Oceaan. Geen van de inzittenden overleefde de crash. South African stopte de Combi-operatie.

De bouw van dit vliegtuigtype ging wel door tot in 2002 met de levering van de PH-BFY als allerlaatste aan KLM. Maar in nasleep van de ramp met de ZS-SAS scherpte de Federal Aviation Administration (FAA) de regelgeving aan. Er kwamen aanvullende eisen om de brandveiligheid te waarborgen. Dat maakte het vliegen met de Combi niet langer lucratief. Van de 747-8 kwam geen Combi-variant meer op de markt. Dat maakte de nieuwe 747-8 in zijn geheel voor KLM, de grootgebruiker van de Combi’s, niet interessant. Van de 747-400-versie bezat de blauwe maatschappij zestien exemplaren: de PH-BFC, BFD, BFE, BFF, BFI, BFK, BFM, BFO, BFP, BFR, BFS, BFT, BFU, BFV, BFW en BFY. Van die laatste is de configuratie in 2012 aangepast naar Full Pax. De PH-BFH kwam uit de fabriek als Full Pax, is in 1991 aangepast naar 7-pallet Combi en in 2009 weer geconfigureerd als Full Pax.

Een glansrol voor de 747 Combi

Voor KLM bleek de 747 Combi een uitstekend werkpaard. Het type was uitermate geschikt voor het vervoer van vracht met uitzonderlijke afmetingen. Niet alleen zaken als vliegtuigmotoren, generators, helikopters en bijzondere auto’s nam het toestel met het grootste gemak mee, ook aan allerlei dieren bood het ruimte. KLM genoot vooral grote bekendheid als het ging om het vervoer van paarden en pony’s. Maximaal zeven stallen konden mee aan boord, goed voor twintig paarden. Omdat alle Combi-vluchten zonder tussenstop verliepen, was dit ideaal voor deze diersoort, aangezien het opstijgen en landen het meest stressvolle moment van de reis is. Nu KLM haar ‘paardenvliegtuigen’ heeft uitgefaseerd, behoort het nergens ter wereld nog tot de mogelijkheid voor de paarden- en pony-eigenaars om samen met hun dier op dezelfde vlucht te zitten. Het panda-echtpaar Wu Wen en Xing Ya reisde ook mee aan boord van een van de Combi’s, de PH-BFT die nadien intern ook wel werd aangeduid als ‘De Berenboot’.

Enkele keren zette KLM haar Combi’s in voor hulpvluchten naar door natuurgeweld getroffen gebied. In 2004 werd er geland in het door een tsunami geteisterde Medan, Indonesië. In 2017 vloog een 747 Combi naar Sint Maarten om mensen te evacueren toen orkaan Irma hier grote schade had aangericht. En nadat de Jumbo van de ene dag op de andere roemloos aan de kant was gezet als gevolg van de uitbraak van de coronapandemie, kregen de laatste drie blauwe Combi’s alsnog een glansrol met het vervoer van medische apparatuur en andere hulpmiddelen. Geheel onverwacht bracht de 747 voor KLM nog flink wat geld in het laatje dankzij de in samenwerking met Philips en de Nederlandse overheid opgezette luchtbrug.

Droom jij van vliegen bij de luchtmacht?
Dit is je kans!

Werken in de Luchtvaart

Officier Vlieger (VWO) – Werken bij Defensie

Verschillend

VWO

Officier Vlieger – Werken bij Defensie

Verschillend