Voor menig tekstschrijver blijft het een steeds terugkerende vraag: is een vliegtuig mannelijk of vrouwelijk? Binnen de taalkunde geldt als het enig juiste antwoord dat het onzijdig is, maar er bestaan zowel binnen de luchtvaart als binnen de psychologie toch andere opvattingen over.
Eerbetoon
KLM behoort tot de luchtvaartmaatschappijen die vliegtuigen van namen voorzien. De traditie gaat bij de Nederlandse maatschappij terug tot de dertiger jaren en begon met vogelnamen waaronder Zwaluw, Ooievaar, Raaf, Specht en Reiger. Vooral de Uiver werd bekend, want met dit toestel, een DC-2, nam KLM deel aan de befaamde Londen-Melbourne Race die ze won op handicap. Later volgden namen van steden, rivieren, parken, leden van het koninklijk huis, Nederlandse wetenschappers, zeelieden, componisten, schilders, andere beroemdheden en nog maar weer eens vogels. Met de naamgeving van haar MD-11-vloot gaf KLM een eerbetoon aan wereldberoemde vrouwen uit de twintigste eeuw, waaronder Amy Johnson, Marie Curie, Audrey Hepburn en Ingrid Bergman. ‘De MD-11 wordt het vrouwelijkste vliegtuig in de KLM-vloot’, berichtte de blauwe maatschappij in haar uitgave De wereld van KLM in 1993.
Een eigenzinnige dame
Paul Melkert, ooit gezagvoerder op de MD-11, zegt in het boek Farewell MD-11 – The Last KLM McDonnell Douglas dat deze toestellen ‘niet voor niets vrouwennamen hebben gekregen’. Naar zijn bevinding komt de ‘eigenzinnigheid’ van deze ‘dame’ overal in terug. Hij noemt het brandstofsysteem met zes tanks die de brandstof automatisch verschuiven om het zwaartepunt te verleggen en de temperatuur in sommige tanks niet te laag te laten worden. In de cockpit is te zien dat de MD-11 bezig is met heen en weer pompen: ‘Een onbegrijpelijk proces van een eigenzinnige dame’, aldus Melkert. Een ander voorbeeld betreft de externe elektriciteitsvoorziening als de machine aan de grond staat. Is er onvoldoende spanning dan gaan in de cockpit alle beeldschermen flikkeren en vallen delen van het elektrische systeem uit. Er moet een techneut aan te pas komen. Als die de MD-11 een beetje kent weet hij dat er maar één oplossing is: ‘de stekker eruit om de dame af te laten koelen. Dan de APU weer aan en het is klaar.’ Melkert spreekt over de driemotorige jet als ‘gewoon gevoelig’ en ‘een echte dame waarmee je een relatie hebt.’
The Grand Lady
Er is nog een ander vliegtuig dat als ‘een echte dame’ wordt beschouwd en niet omdat ze eigenzinnig is maar gracieus: de Boeing 747. Statig rolt ze voorbij en nadat ze met een verheven stem de gang erin heeft gezet om het luchtruim te kiezen, stijgt ze niet op zoals elk ander vliegtuig, nee, ze verheft zich. Alhoewel de bijnaam Queen of the Skies inmiddels een veel grotere bekendheid geniet, kreeg de Jumbo Jet bij de start van haar memorabele carrière The Grand Lady als bijnaam mee. Ype de Haan, voormalig hoofd Vliegdienst KLM met ervaring op alle Boeing 747-types die ooit de blauwe vloot vertegenwoordigden: ‘In 2011 was ik in Seattle tijdens de aflevering van de 747-9 aan Lufthansa. Joe Sutter, de geestelijk vader van de 747, vertelde toen dat Juan Terry Trippe meende dat een stijlvolle en tegelijkertijd toch ook coole naam voor dit toestel gunstig zou zijn voor de Pan Am-business.’ Het paste bij de marktstrategie van Trippe, destijds directeur van het niet meer bestaande Pan American World Airways (Pan Am) en tevens de man die Boeing gevraagd had een twee keer zo groot vliegtuig te ontwikkelen als de Boeing 707 en de DC-8, om deze toen opzienbarende nieuwe telg uit de Boeing-stal te voorzien van een positieve romantische naam die luxe en gratie aanduidde.
Queen of the Skies
De bijnaam The Grand Lady herinnert vooral aan de tijd van de 747-100 en -200, de tijd waarin de Jumbo nog werd afgeleverd met een wenteltrap die de royal class-passagiers toegang verschafte naar de bar op het toen nog niet verlengde bovendek. Tijdens de uitfasering van de -400 raakte de naam in iets gewijzigde vorm weer in gebruik. Grand werd vervangen door Old: The Old Lady. Veel vaker kwam de machine ter sprake als Queen of the Skies. De ‘Classic’ liftte erop mee. De 747 was zeker niet de eerste machine die Queen of the Skies als bijnaam kreeg. Zowel de Boeing Stratocruiser als de Lockheed Constellation worden als voorgangers genoemd. De laatste van die twee is te zien op plaatjes waarop ze naast de 747 staat afgebeeld: de ‘Connie’ wordt erop voor The Queen gehouden, ‘de Bult’ voor The Beast. Hetzelfde gebeurde met de komst van de Airbus A380: de Jumbo was inmiddels The Queen, de Superjumbo werd in haar plaats The Beast. Mensen die met de 747 hebben gewerkt laten er geen twijfel over bestaan: ‘There’s only one Queen of the Skies’. Waarom geen King of the Skies? Het antwoord laat zich vinden op het schaakbord. De koningin kan in één beweging alle kanten op en zo ver als nodig is, de koning is beperkt in de afstand die hij kan afleggen.
Lady’s
Niet alleen KLM maakte van een aantal van haar vliegtuigen vrouwelijke types door ze van vrouwelijke namen te voorzien. Virgin Atlantic doopte enkele van haar Queens met namen als: Scarlet Lady, Lady Penelope en Pretty Woman.
Het zijn ook niet alleen de MD-11, Boeing 747, Boeing Stratocruiser en Lockheed Constellation die met vrouwelijkheid zijn geassocieerd. Voor de Lockheed U2 geldt Dragon Lady als bijnaam. Het lijkt erop dat die aanduiding niet losstaat van het gegeven dat deze machine als een van de moeilijkst manoeuvreerbare vliegtuigen ter wereld wordt beschouwd. Dragon Lady is meestal een stereotype van Aziatische vrouwen die voor krachtig, bedrieglijk, dominant, mysterieus en seksueel aantrekkelijk worden gehouden. Moeilijk manoeuvreerbaar dus.
© Maarten Visser from Capelle aan den IJssel, Nederland, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Mannelijk en vrouwelijk in één
Dat Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, een heel andere associatie heeft bij om het even welk vliegtuig, blijkt uit een vraag die hij in de collegezaal stelde als hij het onderwerp seksualiteit behandelde: ‘Wat is de overeenkomst tussen het mannelijk geslachtsdeel en een luchtvaartuig?’ Het enige goede antwoord luidde volgens hem dat beide tegen de wetten van de zwaartekracht in kunnen opstijgen. Niet alleen daarom beschouwde Freud een vliegtuig als mannelijk. De psychoanalyticus hield zich ook bezig met dromen, die hij de koninklijke weg naar het onbewuste noemde. In zijn analyses ging hij ervan uit dat veel droombeelden symbolen zijn met een seksuele dimensie.
Lange voorwerpen associeerde hij met de penis en kunnen vanuit dat gezichtspunt als mannelijk worden gezien. Voorbeelden zijn een vulpen, een wortel, een speer, een paraplu en jawel, ook een vliegtuig: welbeschouwd een lange pijp. De sigaarvormige derde motor die zo kenmerkend is voor de DC-10 en de MD-11, doet het ook prima in dit rijtje. Holle voorwerpen zoals een bus, een doos, een kast, een kachel en een schip corresponderen binnen Freuds optiek met het vermogen om te bevatten, overeenkomstig de baarmoeder, en gaan daarom door voor vrouwelijk. Maar een luchtvaartuig, ook met zo’n stoere derde sigaarvormige motor achter op de romp, kan evenzeer bevatten. De naam Airbus spreekt in dezen voor zich. Passagiers- en vrachtvliegtuigen hoeven dus als het de potentie betreft om te kunnen bevatten, geenszins onder te doen voor passagiers- en vrachtschepen. De conclusie zou kunnen zijn dat luchtvaartuigen mannelijk en vrouwelijk in één zijn. Hij of zij schrijven: het kan dan allebei.
Verschillend
_(5653711445).jpg){kind=link}
_(3).jpg){kind=link}