Menigeen heeft wel een beeld bij het herdenkingsmonument Stairway to Heaven op Tenerife. Sinds eind november is er een kleinere versie van te zien in een duingebied bij Den Helder.
Tenerife
De naam Tenerife met het jaartal 1977 leeft nog altijd bij veel mensen, veelal ook met de exacte datum erbij: 27 maart. Op die dag vertrok de KLM-Boeing 747 PH-BUF ‘Rijn’ voor chartervlucht KL4805 van Schiphol naar Las Palmas de Gran Canaria. Aan boord 235 passagiers en 14 bemanningsleden. Een bomaanslag op de geplande bestemming bewerkstelligde dat de machine moest uitwijken naar Los Rodeos, Tenerife.
Een van de andere toestellen die om dezelfde reden waren genoodzaakt een tussenlanding te maken op Tenerife, was de Pan-Am-Boeing 747 N736PA ‘Clipper Victor’ met vluchtnummer PA1736. Aan boord 378 passagiers en 16 bemanningsleden. Op het Canarische eiland stapten nog twee personeelsleden van Pan-Am in terwijl een op Tenerife gehuisveste passagier uit de KLM-machine stapte. Beide Jumbo Jets kwamen met elkaar in botsing tijdens hun vertrek naar de inmiddels weer vrijgegeven luchthaven Las Palmas. Slechts zeventig inzittenden, allen aan boord van de Pan-Am-machine, overleefden de crash. Van hen overleden er later nog eens negen.
Het is niet wat het lijkt
Dertig jaar na dit nog altijd meest dodelijke ongeluk in de luchtvaartgeschiedenis, vond op initiatief van de Stichting Nabestaanden Slachtoffers Tenerife de onthulling plaats van het International Tenerife Memorial-monument Stairway to Heaven op de Meso Mota, San Cristóbal de Laguna. ‘Het betreft een sculptuur die een wenteltrap is en een wenteltrap die een sculptuur is met een spiraal als onderwerp, een symbool van oneindigheid. De praktische functie van de trap ontbreekt: de trap is duidelijk niet bedoeld om op en af te lopen, een leuning ontbreekt. De achttien meter hoge sculptuur is niet wat het lijkt. Het twaalf meter hoge hek dat eromheen is geplaatst versterkt die bevinding. Het transparante hek sluit de sculptuur af en beschermt hem’, vermeldt de website over het monument. Vanaf de plek waar het is gesitueerd is de baan van de luchthaven te zien waarop de beide Jumbo’s onder mistige omstandigheden met elkaar in botsing kwamen.
Subtiele verwijzing
Het monument is een ontwerp van R.W. (Ruud) van de Wint. Ooit zei hij: ‘Mensen vinden een monument mooi of lelijk, maar het gaat bij een monument om meer. Vooral de rituele betekenis van een plek is van groot belang. Monumenten zijn vaak plekken van verlangen, ze zijn projecties van onmacht, van de gebrokenheid van de menselijke geest en van het universele drama. Dat gaat boven iedere vorm van esthetiek uit.’
Bij de onthulling van het International Tenerife Memorial-monument werd erover gezegd: ‘Een monument dat een verlangen in zich draagt naar verzoening of acceptatie kan niet sober genoeg zijn, omdat het werkelijke drama niet is uit te drukken in de kunst. De kunst kan alleen die subtiele verwijzing zijn. Even lijkt de sculptuur een oneindige beweging naar boven te maken, maar de spiraalbeweging van treden is plotseling opgehouden. Het kan worden gezien als een open einde, maar ook als een oneindige beweging. Het lijkt een onvoltooide vorm, plotseling gestopt, zoals de levens van de slachtoffers. Maar de trap maakt, zo hoog op de berg, ook een miniem contact met de lucht daarboven, met de oneindige sterrenhemel, die als het ware even wordt aangeraakt.’
Een trede verder
Leo van Wijk, op dat moment president-directeur KLM, zei er op de dag van de onthulling over: ‘De sculptuur die de berg Mesa Mata zal sieren is een plotseling eindigende wenteltrap die ook een symbool van oneindigheid wil zijn. De oneindige spiraalbeweging van de trap zal ons blijven herinneren aan de tragiek en het verdriet, de broosheid van ons bestaan. Maar ik hoop van harte dat deze trap u ook een trede verder zal helpen in het voortdurende proces van verwerken.’
Fragiel en poëtisch
Van de Wint was zelf niet aanwezig toen Stairway to Heaven werd onthuld. De in 1942 te Den Helder geboren schilder, beeldhouwer en architect, stierf geheel onverwacht een jaar eerder in zijn geboorteplaats als gevolg van een hartaanval. Zijn beide zoons, Gijs en Ruud, zorgden ervoor dat het monument er toch kwam. Zo is het ook met de kleinere versie ervan die nu te vinden is in De Nollen, een bij de gemeente Den Helder behorend duingebied. Gijs vertelt aan NH Nieuws dat zijn vader hetzelfde beeld wilde op de Nollen.
‘Hij was er al aan begonnen, maar het is nooit afgekomen.’ Onder begeleiding maakten de broers het kunstwerk, dat exact de helft kleiner is dan dat op Tenerife. ‘Ik noem het eigenlijk gewoon een wenteltrap’, zegt Gijs tegen het Noordhollands Dagblad. ‘Ik vind het vooral een heel mooi fragiel beeld. Het heeft iets poëtisch, zo’n trap die naar de hemel reikt. En dat hekwerk eromheen zou je kunnen zien als een bescherming van die trap, maar dat je er via deuren dan toch weer bij kan.’
Dicht bij de hemel
‘Bij de Nollen realiseerde Ruud van de Wint zijn droom’, vertelt Ralph Keuning, directeur van het Zwolse museum De Fundatie, op de bijzondere locatie. ‘De Nollen gaat over tegenstellingen, over licht en donker, mens en natuur, over geluid en stilte.’ Hij neemt de kijker in een al wat oudere uitzending van AvroTros mee langs de diverse kunstwerken, inclusief naar een schilderkunstig project dat zich half verborgen onder de grond bevindt. Rondkijkend naar het serene blauw met witte tafereel zegt hij: ‘Het is een plek of je heel dicht bij de hemel bent.’ Of Van de Wint die hemel ook op deze manier voor zich zag toen hij het monument Stairway to Heaven ontwierp? Wat zal hem ertoe hebben bewogen om dat – wat zijn zoon Gijs noemt – ‘kleine broertje’ te maken voor de plek waarop hij zijn droom vormgaf? Of de kunstenaar daarbij ook aan zijn eigen hemel heeft gedacht die hem al spoedig bleek te wachten?
Bij het zien van het cortenstalen broertje gaan mijn gedachten ogenblikkelijk uit naar die vreselijke ramp op Tenerife. Dat hekwerk rond die spiraaltrap, hoe open ook, vormt wel degelijk een afscheiding tussen de nabestaanden en degenen die hun voeten zetten op de treden van de Stairway to Heaven. Hen bereiken kan enkel nog in gedachten, in het licht van de herinnering, de deuren zijn dicht. Of Van de Wint Stairway to Heaven destijds doelbewust uitbeeldde in de vorm van een spiraaltrap omdat de beide verongelukte Boeing 747’s nog van zo’n trap waren voorzien waarmee het bovendek te bereiken was? Afgezien daarvan symboliseert die draaitrap met de vele treden van het leven door de eeuwen heen de reis van de ziel die zijn eigen weg gaat en uiteindelijk opgaat in oneindigheid. Of daar ook een hemel is?
Ook op andere plekken
Behalve bij de Nollen zijn ook op andere plekken in Nederland kunstwerken te vinden van Ruud van de Wint. Allereerst in Den Helder zelf, zowel op het terrein van Willemsoord als in de plaatselijke bibliotheek School 7. Maar ook onder meer in het beeldenpark van het Kröller – Müller Museum (Otterlo), bij Het Hooghuis (Eindhoven), bij de Rijkshogeschool IJselland – nu Saxion – (Deventer), bij Schouwburg Het Park (Hoorn) en langs diverse wegen waaronder de Kloosterveenrotonde (Assen), de A6 (Lelystad) en zowel de A28 als de A37 (Hoogeveen). De Tweede Kamer is voorzien van zijn muurschilderingen. Ook maakte hij de plafondschilderingen in zowel Paleis Noordeinde als het Amsterdamse rechtsgebouw.
Amsterdammers: leer vliegen op Teuge!
Vanaf de A10 Zuid is het maar een dik uur rijden naar de zes (!) vliegscholen op vliegveld Teuge. Voor een enkele les is dat te veel. Maar als je bijvoorbeeld met twee personen twee lesvluchten van drie kwartier boekt, of twee lessen op één dag doet, loont het wél de moeite. En er zitten nog andere voordelen aan… Meer weten? Stuur een mail naar [email protected]. Doen!
Verschillend
VWO
