Vliegtuigen en sneeuw: (g)een goede combinatie

Een flink pak sneeuw levert prachtige plaatjes op. Niet alleen in de natuur, ook op vliegvelden. Terwijl er wereldwijd op de luchthavens alles aan gedaan wordt om tijdens winterse weersomstandigheden de banen voor vliegtuigen sneeuw- en ijsvrij te houden, zijn er ook plekken waar dit niet lukt of zelfs bewust niet gebeurt.

Zodra zich winterse omstandigheden aandienen volgt veelal actie om de start- en landingsbanen schoon te houden. Op Schiphol wordt de sneeuw met negen sneeuwschuivers dakpansgewijs naar de zijkant van de baan geschoven. Zowel tussen deze voertuigen als erachter volgt een sneeuwblazer die maar liefst tot 6750 ton sneeuw per uur kan uitwerpen over een afstand van 35 meter. Ter vergelijking: dat is het gewicht van één personenauto per seconde. Vervolgens dient zich een laatste sneeuwschuiver aan om de laatste restjes sneeuw weg te vegen.

Vertragingen

Al met al kost het zo’n twintig minuten om één van de drie tot vier kilometer lange banen schoon te maken. Met een veertig meter brede sproei-installatie zorgt een airportsproeiwagen er vervolgens voor dat een baan niet bevriest en glad wordt. Dit gebeurt niet met ‘gewoon’ zout zoals op de weg, maar met de volledig biologisch afbreekbare antivriesvloeistof kaliumformiaat (KHCO2) om corrosie van de vliegtuigen te voorkomen. Tot slot volgt nog een stroefheidsmeting. Blijkt de grip op de baan onvoldoende voor een veilige landing dan maakt de piloot een extra rondje in de lucht.

Niet alleen bij aankomst maar ook bij vertrek brengt sneeuwval vertragingen met zich mee die veelal een domino-effect in gang zetten. Een vertraagde vlucht heeft immers invloed op de volgende vluchten. Tevens kan een luchtvaartmaatschappij besluiten om aan de hand van de informatie van het KMNI vooraf al bepaalde vluchten te annuleren. Dat de keus daarbij valt op Europese vluchten, korte afstandsvluchten dus met een bestemming die meerdere keren per dag wordt aangevlogen, ligt voor de hand. Het laat zich raden dat daarbij wordt rekening gehouden met de bezettingsgraad: zijn er weinig stoelen geboekt, grote kans dat die vlucht wordt gecanceld. De eerste en de laatste vlucht van de dag blijven echter in een dergelijk geval buiten schot.

Lastig

Als de remweg van een vliegtuig langer wordt als gevolg van gladheid, zijn de landingsbanen van sommige luchthavens aan de korte kant. Voorbeelden hiervan zijn: London City Airport (LCY), Florence Amerigo Vespucci (FLR), Grenoble-Isère (GNB) en Chambéry-Savoie (CMF). Lastig, zeker bij de gedachte dat het bij die laatste twee om befaamde wintersportbestemmingen gaat waar koning winter flink kan uitpakken. Elders dient zich in geval van vorst een probleem aan van geheel andere aard: het ontbreken van voorzieningen om vliegtuigen ijsvrij te maken (de-icing). Vetpech als je bijvoorbeeld in Zuid-Spanje van vliegveld Jerez de la Frontera (XRY) wilt vertrekken en er uitgerekend dan een sneeuwstorm komt opzetten. Afgelopen winter moest Teuge, waar overigens toestellen die zwaarder zijn dan zesduizend kilo niet welkom zijn, het zelfs hebben van mensen die de sneeuwschep ter hand namen om de baan vrij te maken.

Rood in de sneeuw

Sneeuw, hagel of ijzel moet altijd worden verwijderd voordat vliegtuigen vertrekken. Gebeurt dat niet dan wordt de luchtstroom om het toestel heen door het aangevroren ijs beïnvloed en dat is niet alleen onwenselijk maar ook gevaarlijk. Op een wel heel bijzondere manier houdt Air Greenland rekening met de winterse omstandigheden waar zij gezien haar thuisland vaker wél dan níet mee wordt geconfronteerd. De luchtvaartmaatschappij liet haar totale vloot niet alleen voorzien van een rode kleur omdat dit de hoofdkleur is van de Groenlandse vlag. Voor het geval er onverhoopt een crash plaatsvindt zal het wrak van een rode machine makkelijker zijn terug te vinden in een sneeuwlandschap.

Kleinere vliegtuigen, zoals de de Havilland Canada DHC-2 Beaver en de DHC-3 Otter, kunnen niet alleen standaard worden uitgerust met een wielonderstel of drijvers maar ook met ski’s. Veel eerder was dit al het geval bij de Fokker Universal. Die laatste was een ontwerp van Robert Noorduyn, die later ook de Norseman construeerde, een robuust werkpaard dat uitstekend voldeed in het soms zo barre Canadese klimaat. De naam Norseman is goed gekozen voor dit vliegtuig, vanwege de betekenis: ‘Inwoner van het noorden.’ In de periode 1935 tot 1959 rolden er maar liefst 903 exemplaren uit de fabriek van de Nederlandse Noorduyn, in de varianten Mk.I tot en met Mk.VI. 759 stuks hiervan zijn in de Tweede Wereldoorlog geleverd aan de Verenigde Staten.

Sneeuwvermaak

Bij sportvliegtuigen kunnen ski’s worden ‘ondergebonden’ wat tot een wel heel bijzonder winters vermaak kan leiden.

Onder andere in Isny, Ohlstad en Kempten worden bij voldoende sneeuw ski-fly-in’s voor de kleinere vliegtuigen georganiseerd. De ‘Ski-Fliegern’- of ‘Brettl-Fliegern’-pret vindt plaats in gezellige winterse sferen. Daarbij wordt goed gezorgd voor de inwendige mens met warme chocolademelk, koffie, glühwein, cake en warme worst.

Zonder ski’s als onderstel wordt het een ander verhaal om met een sportvliegtuigje in de sneeuw te landen. Op 24 maart 2014 nam een vlieger de promotieslogan voor wintersportvakanties ‘Vanuit het vliegtuig snel op de piste’ ongepland heel serieus. In het Zwitserse Verbier zette de onfortuinlijke piloot zijn toestel neer op een plaats waar helikopters staan die mensen wegbrengen voor heli-skitrips en andere recreatieve aangelegenheden. Problemen met de wind waardoor de man er niet in slaagde op de lokale airstrip te landen, in combinatie met een uiteindelijk benzinetekort als gevolg van het vele rondcirkelen, maakten dat hij uiteindelijk maar voor deze plek koos. Er moest een helikopter aan te pas komen om zijn vliegtuig van de piste te hijsen.

Sneeuw dankzij vliegtuigen

Vliegtuigen kunnen op hun beurt ook zorgen voor sneeuwval, constateerden onderzoekers van het Amerikaanse Nationaal Centrum voor Atmosferisch Onderzoek. In 2007 vlogen zij op een hoogte waarop wolken doorgaans geen neerslag veroorzaken. Dit komt omdat ze uit onderkoelde waterdruppels bestaan, water dat kouder is dan de vriestemperatuur maar nog wel vloeibaar is. Deze druppels zijn te klein en te licht om door de zwaartekracht naar de aarde te worden getrokken. Komen ze eenmaal in aanraking met een vliegtuig, met name met het ijskoude metaal van de vleugels, dan kan de vloeistof bevriezen. Daar komt nog bij dat de druppels alleen vloeibaar kunnen blijven als ze niet te veel bewegen. Een kleine verstoring door een vliegtuig kan aanleiding geven tot de aanmaak van ijskristallen, die nodig zijn om neerslag te vormen.

Vervolgens bekeken onderzoekers na hun vliegtocht de beelden van de grondradar. Zo zagen ze dat er precies in het kielzog van hun vlucht in een langwerpig gebied een centimeter sneeuw lag. De op deze manier gevormde sneeuwvlokken zijn platter en hebben minder structuur. Bijna acht procent van de wolken bestaat uit onderkoelde waterdruppels. De wolken in West-Europa zijn zo’n twee tot zes procent van de tijd ideaal om leeggeprikt te worden door opstijgende of landende vliegtuigen. Op zo’n moment kan er een gat in de wolken ontstaan, een zogenaamd vliegtuig- of pilotengat.

Een uniek stukje luchtvaartgeschiedenis!

Dertig jaar lang vloog de PH-BFG in het KLM-blauw de wereld over. In 2019 ging ze met pensioen, maar nu is ze voor eventjes terug 💙✈️ Bestellen kan via de webshop van Up in the Sky