Deze week hebben Finland en Zweden hun officiële aanvraag gedaan voor het NAVO-lidmaatschap. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg nam in Brussel gelijktijdig beide brieven in ontvangst. Een goede aanleiding om de luchtmachten van Zweden en Finland eens onder de loep te nemen.
Met de aanvraag voor het NAVO-lidmaatschap komt een einde aan de jarenlange neutraliteit van deze twee Scandinavische landen. Zowel Zweden als Finland hebben na het einde van de Tweede Wereldoorlog geïnvesteerd in de eigen defensie. Vanwege de neutraliteit konden de landen immers geen beroep doen op bondgenoten. Zweden beschikt bovendien over een goed draaiende defensie-industrie., waardoor het land minder afhankelijk is van buitenlandse leveranciers. SAAB AB is het grootste luchtvaart- en defensiebedrijf van Zweden en hofleverancier van gevechtsvliegtuigen voor de Zweedse luchtmacht.
Zweden
Met de Zweedse toetreding tot de NAVO komt er een einde aan meer dan 200 jaar strikte neutraliteit. Sinds de jaren 90 werkt Zweden al steeds meer samen met de Europese landen en de NAVO, ook op het gebied van defensie. En Zweden nam deel aan vredesoperaties in Afghanistan en Kosovo. Anders dan Finland heeft Zweden in de afgelopen jaren bezuinigd op defensie, net als veel andere Europese landen. Het aantal vliegtuigen en bases is sinds de jaren 90 flink afgenomen.
De JAS39 Gripen vormt al ruim 15 jaar de ruggengraat van de Zweedse luchtmacht. Momenteel beschikt het over een vloot van bijna 100 JAS39C/D Gripens. Nog eens 60 JAS39E ‘Gripen New Generation’ gevechtsvliegtuigen zijn in bestelling. Deze nieuwe versie van de Gripen zal een deel van de bestaande vloot Gripens gaan vervangen. Op dit moment zijn de toestellen verdeeld over drie vliegbases: Ronneby en Sätenäs in het zuiden en Lulea-Kallax in het noorden. Vorig jaar besloot het Zweedse ministerie van Defensie om de vliegbasis Uppsala te heropenen en een vierde eenheid met Gripens uit te rusten. In 2025 zal dit squadron operationeel zijn.
Vervanging
De vliegbasis Linköping-Malmen is de voornaamste basis voor helikopter- en trainingssquadrons. Zweden heeft geen gevechtshelikopters als de Apache, maar wel ruim dertig moderne transporthelikopters (NH90 en UH-60 Blackhawk). De Zweedse luchtmacht beschikt verder over vijf C-130H Hercules transportvliegtuigen. Deze zijn inmiddels ruim 50 jaar oud en zullen waarschijnlijk binnen enkele jaren worden vervangen. De oude Saab 105 straaltrainers zullen binnenkort worden ingeruild voor Grob G120TP’s. Voor observatie van het luchtruim heeft Zweden nu twee Saab S100D Argus AEW (Airborne Early Warning) toestellen. De Zweedse luchtmacht bestelde vorig jaar twee nieuwe Saab GlobalEye AEW&C-radarvliegtuigen.
Finland
Van 1939 tot 1940 en van 1941 tot 1944 voerde Finland twee keer oorlog met Rusland. Met onder meer Fokker D.21 jachtvliegtuigen behaalde de Finse luchtmacht vele overwinningen in de lucht. Hoewel de Finnen enkele grensgebieden verloren aan de Russen, lukte het Finland wel om onafhankelijk te blijven. Na de Tweede Wereldoorlog dwong de Sovjet-Unie Finland tot aanzienlijke concessies. Zo moest Finland zich politiek neutraal opstellen ten opzichte van de Verenigde Staten en het Westen. Dit was ook zichtbaar in de Finse defensie-aankopen tijdens de Koude Oorlog. De voornaamste straaljagers van de Finse luchtmacht in die periode waren de Russische MiG-21 en Zweedse J35 Draken.
Evenals Zweden, zoekt Finland sinds het einde van de Koude Oorlog steeds meer samenwerking met de West-Europese landen. Zo neemt Finland sinds 2014 deel aan het ‘Partnership Interoperability Initiative’, een samenwerkingsverband met de NAVO – net als onder meer Zweden en Oekraïne. Ook was de Finse luchtmacht al meerdere keren te gast op de vliegbasis Leeuwarden, om deel te nemen aan de luchtmachtoefening Frisian Flag.
Westers
Tegenwoordig beschikt de Finse luchtmacht over ruim zestig F/A-18C/D Hornet gevechtsvliegtuigen, verdeeld over twee bases: Rovaniemi (in Fins Lapland) en Kuopio/Rissala (in het zuiden van Finland). In december 2021 maakte de Finse regering bekend dat de Hornets vanaf 2026 vervangen zullen worden door 64 Lockheed Martin F-35A’s. Dat ook de andere kanshebbers (Rafale, Typhoon, Super Hornet, Gripen) van Westerse makelij waren, is een bevestiging van de koers van de Finse regering.
Naast de Hornets, heeft Finland nog ongeveer 30 BAe Hawk straaltrainers, die indien nodig ook bewapend kunnen worden. Destijds koos Finland bewust voor dit type, omdat het op papier als lestoestel gold. Op deze manier kon Finland de beperkingen omzeilen die eerder waren opgelegd. Hoewel deze toestellen inmiddels zo’n 40 jaar oud zijn, is er nog geen zicht op vervanging op korte termijn. Tien jaar geleden onderging de Finse Hawk-vloot een moderniseringsprogramma.
Samenwerking
De transportvloot van de Finse luchtmacht is bescheiden: drie CASA C295 transportvliegtuigen en zes PC-12 toestellen voor ‘liaisontaken’. Wel neemt Finland, net als Zweden, deel aan het NAVO/EU ‘Strategic Airlift Capability’. Aan dit samenwerkingsverband nemen twaalf landen deel, waaronder ook Zweden en Nederland. Gezamenlijk wordt gebruik gemaakt van drie C-17 toestellen. Het principe is vergelijkbaar met een ‘deelauto’: elk deelnemend land koopt jaarlijks een aantal vlieguren in en kan zo gebruik maken van transportcapaciteit.
De Finse defensiehelikopters vallen onder het Finse leger en de ‘Finnish Border Guard’. Het ‘Utti Jaeger Regiment’ van het Finse leger beschikt over twintig NH90 tactische transporthelikopters en enkele MD500 lichte helikopters. De Finse ‘Border Guard’ is een semi-militaire overheidsinstantie. Grensbewaking is de hoofdtaak, maar de veertien helikopters zijn ook verantwoordelijk voor search & rescue, zowel boven land als boven zee.
