Close Menu
  • Home
  • Recent
  • NL Nieuws
  • Achtergrond
  • Editors’ Choice
  • Rubrieken
    • Analyse
    • Boeken
    • Column
    • Foto-artikel
    • Historische Luchtvaart
    • Interview
    • Longread
    • Militair
    • Opinie
    • Podcast
    • Travel
  • Webshop
  • Werken in de Luchtvaart
  • Account
Facebook X (Twitter) Instagram LinkedIn YouTube WhatsApp
  • Over Up in the Sky
  • Vacature plaatsen
  • Adverteren
  • Team
  • Tip de redactie
  • Contact
Facebook X (Twitter) Instagram LinkedIn YouTube WhatsApp
Login
0 Winkelmandje
Up in the SkyUp in the Sky
  • Home
  • Recent
  • NL Nieuws

    Slag om Schiphol: nieuwe aanbesteding zorgt voor spanning

    12/06/2025

    Schiphol schakelt terug voor NAVO-top

    11/06/2025

    Zakenluchtvaart recht tegenover Eindhoven Airport

    11/06/2025

    Kleine luchthavens vrezen voor klandizie door Faber 

    10/06/2025

    KLM: ‘Als je toch gaat vliegen..’

    08/06/2025
  • Achtergrond

    Met Delta 767 terug in de tijd | Reportage

    08/06/2025

    Captain Herman Mateboer over de MD-11, DC-10 en meer | Podcast

    07/06/2025

    Schiphol: een mooie plek om te werken

    07/06/2025

    Spectaculair einde aan mijn KLM-contract | Column

    31/05/2025

    Embraer doet het goed op de markt | Interview

    31/05/2025
  • Editors’ choice

    KLM: ‘Als je toch gaat vliegen..’

    08/06/2025

    Met Delta 767 terug in de tijd | Reportage

    08/06/2025

    787 te groot en kan niet landen op luchthaven in Italië

    07/06/2025

    Captain Herman Mateboer over de MD-11, DC-10 en meer | Podcast

    07/06/2025

    Airlines op Schiphol krijgen opnieuw nul op rekest

    04/06/2025
  • Rubrieken
    • Analyse
    • Boeken
    • Column
    • Foto-artikel
    • Historische Luchtvaart
    • Interview
    • Militair
    • Longread
    • Opinie
    • Podcast
    • Travel
  • Webshop
  • Werken in de Luchtvaart
Up in the SkyUp in the Sky
Home»Algemeen»Naast het nieuws»Achtergrond»De Kroonduif, de tropische vogel van KLM | Longread
Achtergrond

De Kroonduif, de tropische vogel van KLM | Longread

Evert SchaapDoor Evert Schaap28/05/2022Update:29/05/2022Leestijd: 8 minuten
Facebook WhatsApp Twitter LinkedIn Email
© Paul Howard Collection
Delen
Facebook WhatsApp Twitter LinkedIn Email

Op 31 december 1949 werd na vier jaar bittere strijd, de soevereiniteit van Nederlands-Indië overgedragen aan de Republiek Indonesië. Deze republiek omvatte (bijna) alle gebieden van de vroegere Nederlandse kolonie, die hiermee ophield te bestaan. Heel Indië? Nee, een klein stukje grond op Nieuw-Guinea bleef Nederlands grondgebied.

Over het hoe en waarom zijn vele boeken volgeschreven en daarop wordt hier nu niet ingegaan. Echter, in de nieuw ontstane geopolitieke situatie in Zuidoost-Azië, moest Nederland zich opnieuw positioneren. Eén van de acties die hieruit voortvloeiden was het oprichten van een lokale luchtvaartmaatschappij, die de “Kroonduif” zou gaan heten. Dit was essentieel, daar Nieuw-Guinea weinig wegen kende en veel plaatsen alleen per schip of kano te bereiken waren. De naamkeuze is een beetje vreemd: de kroonduif is een tropische vogel, maar een slechte vlieger. Niet direct een toonbeeld voor de luchtvaart, zou je zeggen.

De KLM DC-3 in haar latere registratie JZ-PDF
© Paul Howard Collection

Pril begin

De Kroonduif (Nederlands Nieuw-Guinea Luchtvaart Maatschappij) werd op 14 juli 1955 opgericht als dochteronderneming van KLM om luchtdiensten te verlenen op het Nederlandse grondgebied van Nieuw-Guinea. In 1950, een aantal jaren voor de oprichting van de maatschappij, stationeerde KLM al een eerste Douglas DC-3 op de door de Japanners in de Tweede Wereldoorlog gebouwde vliegbasis Mokmer op het eiland Biak. Het toestel ging vanuit Biak vliegen naar de plaatsen Hollandia, Merauke, Tanah Merah, Sorong en naar het eiland Numfoor. Aanvankelijk werden de diensten uitgevoerd met uit Canada afkomstige De Havilland DHC-2 Beavers (op drijvers), later aangevuld met twee DC-3’s, twee Scottish Aviation Twin pioneers en nog een Grumman Mallard.  De Twin Pioneer was geen groot succes: twee motoren, drie staartvlakken en een paar akelig kleine wieltjes (Schotse zuinigheid?). Na een ongeval met een Twin Pioneer in 1957 werd de vleugel gewijzigd, hierna was het toestel veiliger.

De Havilland Canada DHC-2 Beaver JZ-PAC © Collection Geoff Goodall

Na de Tweede Wereldoorlog hadden de Amerikanen veel militaire kampen en drie vliegvelden op Biak aangelegd. Alle drie de velden hadden slechts één start- en landingsbaan en lagen ongeveer in elkaars verlengde: van zuidoost naar noordwest: Mokmer, dan Boruku en daarna Sorido. Na de oorlog werd Mokmer geschikt gemaakt als burgervliegveld. Het diende tevens als de thuisbasis van de eerste KLM-Dakota. Boruku was in gebruik bij de Marine Luchtvaart Dienst (MLD) die er Lockheed SP-2 Neptunes stationeerde. Op Sorido vestigde de marine een kazerne met barakken en opslagloodsen. De Neptunes en Catalina’s van de MLD vlogen ook vaak binnenlandse routes voor de broodnodige verbinding.

Opbouw

Het was de bedoeling dat de Kroonduif op trajecten ging vliegen die tot nu toe door de MLD werden gevlogen. Gezagvoerder Carl Mattern was de bedrijfsleider bij NNGLM en fungeerde tevens als chef-vlieger. De twee Beavers voldeden uitstekend in het ruige landschap, waardoor er in september 1956 nog eens twee exemplaren werden aangeschaft. De vluchten met de eenmotorige Beavers (450 pk) waren uitzonderlijk pionierswerk. Op vluchten naar de Wisselmeren moest bij het bereiken van de bergruggen worden besloten of er kon worden doorgevlogen. De bewolking in de buurt van de meren kon heel plotseling dichttrekken. De vlieger moest de situatie zelf inschatten want er was nauwelijks meteorologische informatie voor het gebied. Verder fungeerde de vlieger als manusje van alles, sjouwde bagage, repareerde de motor en fungeerde als informatiebron. 

Scottish Aviation Twin Pioneer JZ-PPW © Collection Geoff Goodall

Droppings

Vanaf 1 september 1952 werd drie keer per week vanaf Biak-Mokmer naar Hollandia (Huidige Jayapura) aan de noordkust gevlogen, twee keer per week naar Sorong in het westen, twee keer per week naar Merauke in het zuiden en één keer per twee weken naar het eiland Numfoor. Naast het droppen van post en kleding werden er ook voedseldroppings uitgevoerd boven veraf gelegen plaatsen. Deze vluchten werden op ongeveer 30 meter hoogte en met lage snelheid gevlogen, want anders spatten de jute zakken met rijst en dergelijke uit elkaar. Deze werden namelijk zonder parachutes naar buiten werden gegooid. Telkens voerden de Dakota’s zo’n drie ton goederen aan en waren er meerdere runs nodig om alles te kunnen lossen. De droppings gebeurden bijvoorbeeld in Enarotali bij de Wisselmeren, gelegen op 2000 meter hoogte en omringd door hoge bergen. Een waar kunststukje voor de piloten.

Binnenlandse lijndiensten

Naast de vele lijndiensten voerde de Kroonduif talloze charters uit met de meest uiteenlopende vracht naar de meest onmogelijke plaatsen. Het vliegbedrijf kreeg het al met al vreselijk druk. Tegen het eind van de jaren vijftig werden vanuit Biak lijndiensten met de Dakota’s gevlogen naar Hollandia, Manokwari, Ransiki, Sorong, Kebar, Kaimana, Noemfoer, Merauke en Tanah Merah. KLM-Aerocarto leende er één uit voor een periode van vijf maanden voor een grote luchtkarterings-opdracht. Als een Dakota van Hollandia naar Merauke moest vliegen kon de piloot twee routes volgen, afhankelijk van de bewolking: rechtstreeks, dus dwars over de hoge, met sneeuw bedekte bergen, of laag tussen de bergen door laveren. Bij geen of lichte bewolking werd niet al te hoog tussen de bergtoppen gevlogen. Bij zware bewolking probeerde men daarboven te vliegen, op zo’n 3.000 meter of hoger.

© Van Schaik/Papua Erfgoed via Scramble Magazine

Enige internationale luchtlijn

Na een proefvlucht in juni 1959 opende de Kroonduif op 2 juli 1959 haar eerste en enige internationale luchtlijn naar Lae in Australisch Nieuw Guinea. Gezagvoerder (en tevens de nieuwe chef vliegdienst) Leen van Rijswijk vertrok met een Dakota van Hollandia en keerde de volgende dag weer terug. Het was de enige lijn waarop een stewardess meevloog.

KLM dienst op Nieuw-Guinea

Daar waar de Kroonduif de binnenlandse vluchten voor haar rekening nam, onderhield KLM de internationale vliegroutes met de rest van de wereld. In de jaren na de Indonesische onafhankelijkheid was de band met het Nederlandse moederland uiteraard erg belangrijk. KLM voerde in die tijd geregeld diensten uit van Amsterdam naar Biak-Mokmer. Dit gebeurde aanvankelijk met de Lockheed (Super) Constellation, later met de Douglas DC-7C’s en vanaf 1960 met de Douglas DC-8-30-jet. Om tegemoet te komen aan deze grotere vliegtuigtypes werd de Mokmer-baan verlengd tot 3.570 meter. Helaas verloor KLM op 16 juli 1957 een van haar L-1049E Super Constellations bij een ongeval nabij Mokmer.

Einde van de Kroonduif

De Indonesische president Soekarno voerde sinds de onafhankelijkheid in 1949 een steeds fellere confrontatiepolitiek tegen Nederland over Nederlands Nieuw-Guinea. Zijn politiek werd steeds meer een openlijke strijd, die ook in de lucht werd uitgevochten. Nederland voerde twaalf Hawker Hunter-jagers aan, die aan boord van de “HMS Karel Doorman” naar de Oost waren vervoerd naar Biak om mogelijke schending van het luchtruim tegen te gaan. Ondertussen gingen de vluchten van Kroonduif gewoon door. Een MLD-Neptune haalde op 17 mei 1962 een Indonesische Dakota neer, die infiltranten naar Nieuw Guinea vervoerde. Dit leidde tot een diplomatiek incident. De spanningen tussen Nederland en Indonesië liepen verder op, maar de Nederlandse regering wenste niet nog eens in een koloniale oorlog verwikkeld te raken en ging akkoord met de overdracht van het gebied aan Indonesië.

Het einde  van Nederlands Nieuw-Guinea was in zicht en de regering besloot alle Nederlanders te repatriëren. Zowaar geen geringe opgave: er werd met al het vliegend materiaal dat KLM en NNGLM beschikbaar konden maken gependeld tussen Biak en Bangkok om Nederlandse militairen en burgers terug te vliegen naar Nederland vanwege de op handen zijnde overdracht van Nieuw-Guinea aan Indonesië. In 1962 werden in twintig dagen tijd 3.000 mensen geëvacueerd. KLM vloog bij de operatie in totaal een afstand van 260.000 kilometer. Toen op 21 november 1962 de luchtbrug operatie voltooid was, waren er circa 13.400 Nederlanders naar het moederland teruggevlogen.

Toen Westelijk Nieuw-Guinea op 1 januari 1963 bij Indonesië werd ingelijfd, werden de activiteiten van De Kroonduif overgenomen door de Indonesische staats luchtvaartmaatschappij Garuda, die deze een jaar later toevertrouwde aan Merpati Nusantara Airlines, een bedrijf dat sinds 1978 volledig in handen is van Garuda. Alle vliegtuigen van Kroonduif, op één Dakota na, gingen over in Indonesische handen.

Conclusie

De luchtvaartmaatschappij “Kroonduif” was een typisch staaltje Nederlands luchtvaart pionierswerk in het postkoloniale Azië. Een indrukwekkende prestatie gezien de omstandigheden en de beperkte middelen. De korte levensduur van dit kunststukje was het gevolg van geopolitieke machinaties op hoger niveau, maar dat doet niets af aan het respect dat we verschuldigd zijn aan de betrokkenen.

En verder?

Merpati Nusantara Airlines werd officieel opgericht door de Indonesische regering op 6 september 1962 en organiseerde diensten vanuit Jakarta vanaf  11 september 1962. Het zette hiermee de dienstverlening van De Kroonduif voort. Daar waar Garuda het internationale vliegverkeer vanuit Indonesië voor haar rekening nam, deed Merpati dit voor de binnenlandse bestemmingen. Later kwamen hier nog diverse binnenlandse maatschappijen bij zoals Sempati, Buraq en Mandala. Merpati heeft gebruik gemaakt van een ruim aantal Fokker F-27 Friendships, een zeer betrouwbaar vliegtuig in de soms moeilijke omstandigheden van Indonesië. Om financiële redenen werden de vluchten op 1 februari 2014 opgeschort. 

Men hoopte in 2017 weer op te starten, maar dat gebeurde niet. Een belofte van financiële steun, ontvangen van een binnenlandse investeerder, mocht niet baten. In 2018 tekende Merpati Nusantara een intentieverklaring voor 10 Irkut MC-21-300 vliegtuigen. Op 29 september 2020 werd onthuld door Erick Thohir, de Indonesische minister van staatsbedrijven (SOE’s), dat Merpati een van de 14 staatsbedrijven is die hij van plan was te liquideren. Dit gebeurde mede vanwege een enorme oninbare schuld van het bedrijf. De toekomst voor het luchtverkeer rondom Nieuw-Guinea is nu toevertrouwd aan maatschappijen als Garuda, Sriwijaya en Lion air, die alle drie op de bestemmingen Sentani en Jayapura vliegen vanuit Jakarta en Bali. Wings Air en Trigana Air zijn de twee luchtvaartmaatschappijen die onder andere de route van Jayapura naar Wamena exploiteren.

Door de jaren heen: 122 vliegtuigtypen bij KLM | Longread

Droom jij van een belangrijke rol in het luchtruim?
Dit is je kans!




Werken in de Luchtvaart

Officier Vlieger (VWO) – Werken bij Defensie

Verschillend
VWO

Officier Vlieger – Werken bij Defensie

Verschillend

Onderofficier Luchtgevechtsleiding – Werken bij Defensie

Uddel
MBO
Azië Garuda Indonesia historie historische luchtvaart Indonesië KLM luchtvaarthistorie Nederland
Delen: Facebook WhatsApp Twitter LinkedIn Email Copy Link
Evert Schaap

Gastredacteur. Het interessegebied van Evert betreft de historische luchtvaart. In zijn teksten gaat de aandacht dan ook uit naar de vliegtuigen die in vroegere tijden het luchtruim kozen.

Gerelateerde Artikelen

Grote orders Paris Air Show nu al bekend

12/06/2025Redactie

Airbus daagt Boeing uit met supersized A350

12/06/2025Redactie

Boeing 787 crasht in India

12/06/2025Redactie
Recent

Grote orders Paris Air Show nu al bekend

12/06/2025

Airbus daagt Boeing uit met supersized A350

12/06/2025

Boeing 787 crasht in India

12/06/2025
Populair

Eerste buitenlandse klant voor ‘Chinese F-35’

09/06/2025

Boeing ontdekt probleem bij 737 MAX 7

10/06/2025

Nederlands gezin staande gehouden op luchthaven

01/06/2025

Bedankt

Je ontvangt vanaf nu de nieuwsbrief!

.

Werken in de Luchtvaart

Officier Vlieger – Werken bij Defensie

Verschillend

Onderofficier Luchtgevechtsleiding – Werken bij Defensie

Uddel
MBO

Officier Vlieger (VWO) – Werken bij Defensie

Verschillend
VWO
Up in the Sky
Facebook X (Twitter) Instagram YouTube LinkedIn WhatsApp RSS
  • Over Up in the Sky
  • Adverteren
  • Algemene voorwaarden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Manage Consent
  • Flying Insight
  • Contact
© 2025 UpFactory B.V. Alle rechten voorbehouden.

Type above and press Enter to search. Press Esc to cancel.

Inloggen of account aanmaken

Welkom terug!

Log hieronder in op je account. Een account aanmaken kan bij het plaatsen van een bestelling.

Wachtwoord vergeten?