Het jachtinstinct zat er al vroeg in bij Manfred von Richthofen, die als de ‘Rode Baron’ onsterfelijk beroemd werd met zijn rode Fokker Dr.I. Als jonge knul jaagde hij op dieren, later schoot hij tijdens de Eerste Wereldoorlog in amper drie jaar tijd tachtig vijandelijke vliegtuigen uit de lucht. Maar uiteindelijk werd hij zelf neergehaald. Over wie de fatale kogel heeft gelost bestaat nog altijd controverse.
Manfred zag op 2 mei 1892 het levenslicht in Breslau, sinds medio 1945 een Poolse stad die te boek staat als Wroclaw, maar toen nog deel uitmakend van Duitsland. Dat zijn vader hem al op zijn elfde naar een militaire opleiding stuurde lag in de lijn der verwachting. Vader Albrecht Freiherr von Richthofen was zelf cavalerie-officier en stamde af van Leopold von Anhalt-Dessau, veldmaarschalk, en Johann Philipp von Beust, generaal en secretaris Oorlogsraadslid. Manfred was niet erg gemotiveerd om te leren, hij reed liever paard. Voldoening vond hij evenmin in de jaren die volgden bij de cavalerie waarin hij, in een van de achterste plaatsen van de gelederen, zijn jachtinstinct onvoldoende kwijt kon. Hij voelde zich onvoldoende op waarde geschat. Zijn overplaatsing naar de Duitse Luftdienst bewerkstelligde de felbegeerde verandering.
Brieftauben Abteilung
Op 30 mei 1915 begon Manfred zijn opleiding. Ruim anderhalve maand later volgde de toewijzing aan de Feldflug-Abteilung 69. Hier voerde hij verkenningsvluchten uit boven Russische troepenbewegingen in Russisch Polen en Galicië. Nog in augustus van datzelfde jaar werd hij overgeplaatst van het oost- naar het westfront, waar hij het bevel kreeg over de Brieftauben Abteilung Ostende (postduivenafdeling Oostende). De naam moest verhullen dat dit een bombardementseenheid was die tot doel had Groot-Brittannië met bommen te bestoken. Omdat het bereik van de beschikbare AEG G-bommenwerpers onvoldoende was, beperkten de vluchten zich echter tot operaties boven het Kanaal en het Franse achterland. Voor Von Richthofen alle reden om alweer een maand later overplaatsing te vragen naar de Brieftauben Abteilung Metz. Op de treinreis naar Metz ontmoette hij Oswald Boelcke in de restauratiewagen, die later zijn vliegleraar werd. Boelcke zag dat Manfred, die op 24 december 1915 zijn vliegbrevet haalde, een uiterst talentvol vlieger was en nam hem op in zijn eigen ploeg. Eenmaal deel uitmakend van Jagdstaffel (Jasta) 2 haalde Von Richthofen op 17 september 1916 boven Cambrai voor het eerst een vijandelijk vliegtuig neer.
Gevecht met Britse luchtheld
Op 23 november raakte hij samen met nog twee andere vliegers in een hevig luchtgevecht met de Britse luchtheld Lanoe Hawker. Manfred zat achter de stuurknuppel van een Albatros D.II, Lanoe van een Airco D.H.2. De westenwind dreef de twee over Duits grondgebied, reden voor de Brit het gevecht af te breken en terug te keren naar geallieerd gebied. Echter, omdat de machine van Von Richthofen sneller was, wist hij hem te achterhalen en met kogels te bestoken. Enkele daarvan raakten het hoofd van Hawker met een dodelijke afloop. Von Richthofen noemde deze tegenstander “de Britse Boelcke”.
Bloody April
Na zijn zestiende luchtoverwinning op 12 januari 1917, ontving Von Richthofen de Orde Pour le Mérite/The Blue Max, de hoogste Pruisische onderscheiding voor moed. Diezelfde maand kreeg hij het bevel over Jagdstaffel 11. Hij vroeg zijn broer Lothar, die hij in 1915 had overgehaald ook militair vlieger te worden, om zich bij Jasta 11 aan te sluiten. Op 24 maart vlogen zij hun eerste gezamenlijke gevechtsmissie. In de maanden dat Manfred het squadron leidde, ontwikkelden ze zich tot een elite-eenheid. Zelf schoot hij meer dan twintig Britse vliegtuigen neer en zijn mannen scoorden eveneens zeer hoge aantallen. Jasta 11 maakte dat april 1917 voor de Britten de geschiedenis in ging als Bloody April. Datzelfde jaar kreeg Von Richthofen het bevel over Jagdgeschwader 1 dat uit de Jagdstaffeln 4, 6, 10 en 11 werd gevormd. De leden van dit eskader deden er alles aan om in de lucht vooral op te vallen. De jachtvliegtuigen werden in felle kleuren geschilderd, waardoor de Britten ook wel spraken over Richthofen’s Flying Circus. Manfred zelf koos voor rood, de kleur van de vijand.
Ernstige hoofdwond
Op 6 juli 1917 raakte hij zelf tijdens een luchtgevecht gewond. De ernstige hoofdwond die hij opliep maakte dat hij het bewustzijn tijdelijk verloor. Toch slaagde hij erin zijn Albatros D.V die ongecontroleerd neerstortte van een hoogte van 4.000 meter, veilig te landen. De piloot moest nadien verschillende operaties ondergaan voor de verwijdering van botsplinters. Op 25 juli hernam hij zijn dienst, dit tegen doktersadvies in.
Als eerste in de Fokker Dr. I
Volgens luchtvaarthistoricus Marc Dierikx, tevens auteur van het boek Anthony Fokker, een vervlogen leven, was Von Richthofen de eerste die in de Fokker Dr. I mocht vliegen. De vliegtuigbouwer en de gevechtspiloot hadden in 1917 al enige tijd met elkaar doorgebracht aan het front bij het Belgische Kortrijk. Daaruit kwam een goede vriendschap voort, aldus Dierikx. Fokker hanteerde al langer de strategie om zo veel mogelijk vrienden te maken onder gevechtspiloten. Hij zag hen als zijn belangrijkste klant en niet de Duitse staat, zoals de meeste concurrenten dat wel deden. Von Richthofen uitte zich enthousiast over de driedekker waarvan die extra vleugel het klimvermogen ten goede kwam, wat van belang was in een luchtgevecht. Net als zijn vorige vliegtuigen liet Manfred ook dit toestel rood schilderen om zowel extra op te vallen als de vijand angst aan te jagen. ‘Maar het werkte ook als een rode lap op een stier. Alle vijanden probeerden hem neer te halen en dat is uiteindelijk ook gelukt’, aldus Dierikx. Zo ver was het echter nog niet.
Laatste overwinning
Op 2 september 1917 behaalde Manfred, inmiddels voorzien van de bijnaam de Rode Baron vanwege zijn rode Fokker Dr. I, met de driedekker zijn zestigste overwinning. Misselijk en met hoofdpijn keerde hij terug van de vlucht. Van 5 september tot 23 oktober nam hij dus toch maar herstelverlof. In die tijd schreef hij zijn autobiografie Der rote Kampfflieger, dat later is gepubliceerd door het Ullstein Verlag Berlin. Daarna koos hij tegen doktersadvies in opnieuw het luchtruim, mogelijk uit plichtsbesef. Op 20 april 1918 boekte hij zijn tachtigste en tevens laatste overwinning. Hij haalde die dag een Sopwith Camel neer van de sinds 1 april van dat jaar opgerichte Royal Air Force, een samenvoeging van het Royal Flying Corps en de Royal Naval Air Service.
Beeld uit VARA-serie ‘Geschiedenis van de luchtvaart’, Luchtvaartmuseum Aviodrome Historisch Archief
Neergeschoten
Een dag later vertrok hij met zijn Fokker Dr.I vanaf Cappy Airfield. Samen met negen andere vliegers voerde hij luchtgevechten met de Sopwith Camels van No. 209 Squadron RAF dat onder leiding stond van de Canadees Arthur Roy Brown. Toen de jonge Canadese luitenant Wilfrid May zich terugtrok van de actie, zette Von Richthofen de achtervolging in.
May berichtte nadien hierover te zijn gevolgd door een rode driedekker en diverse keren te zijn aangevallen zonder te worden geraakt. Eenmaal voorbij de Britse linies werd de Fokker Dr.I neergeschoten door Capt. Brown, aldus May in een verslag. ‘Ik zag hem crashen tegen de zijkant van een heuvel’, noteerde hij vervolgens. ‘Later kwamen we erachter dat het de rode driedekker was van de beroemde Duitse vlieger Baron Richthofen. Hij was dood.’ De Britse Royal Air Force crediteerde Brown voor het neerschieten van de Rode Baron. Of hij beloond is met een eigen vliegtuig, vijfduizend pond sterling en het Victoria Cross, zoals eerder zou zijn beloofd, is niet bekend.
Kaputt
Het is echter geenszins zeker dat Brown de fatale schoten heeft gelost, temeer omdat beroemde driedekker die in de buurt van de Australische stelling, niet ver van de Franse stad Corbie, was terechtgekomen, nauwelijks beschadigd bleek te zijn. Manfred zou ook nog hebben geleefd toen Australische soldaten arriveerden. ‘Kaputt’, zouden zijn laatste woorden zijn geweest.
Latere kennis over de aard van zijn letsel en de ballistiek van de dodelijke kogel maakte het aannemelijk dat de kogel kort voor de noodlanding door een van de mitrailleurs op de grond is afgevuurd en niet door een piloot in een luchtgevecht. Sergeant Cedric Popkin identificeerde zichzelf als de waarschijnlijke schutter. Maar behalve hem openden eveneens Robert Buie en William John “Snowy” Evans het vuur toen ze de rode driedekker in het vizier kregen.
Een team van deskundigen onderzocht in 2001/2002 de gebeurtenissen en kwam tot de conclusie dat zowel Evans als Popkin het schot vanuit een geschikte hoek heeft kunnen lossen. Maar een notitie waarin Popkin meldde dat de Rode Baron recht op hem afkwam, maakte Evans de waarschijnlijke schutter die Manfred neerschoot meteen nadat hij een U-bocht had gemaakt. Een ander onderzoek concludeerde echter dat Buie noch Evans hem had kunnen neerschieten gezien de schotwond aan de rechterkant. Omdat alleen de MG van Popkin ronddraaide en vervolgens vanuit de juiste hoek op de rode driedekker schoot, is hij vermoedelijk toch de schutter die het dodelijke schot loste.
With full military honour
Het squadron van Von Richthofen hoorde een dag later van zijn dood. Hiervoor zette de Royal Air Force een gevechtsvliegtuig in dat over de basis vloog en daar het volgende bericht vergezeld van enkele foto’s liet vallen: ‘To the German Flying Corps. Rittmeister Baron Manfred von Richthofen was killed in aerial combat on April 21st 1918. He was buried with full military honours.’ Het lichaam van Von Richthofen is op 20 november 1925 herbegraven in een eregraf op het Invalidenfriedhof in Berlijn, waar andere Duitse oorlogshelden ter aarde zijn besteld. In 1975 werd zijn lichaam opnieuw te ruste gelegd in het familiegraf op het Südfriedhof in Wiesbaden.
Geplunderd
Alhoewel de Fokker Dr.I nog in een goede staat verkeerde na Von Richthofens allerlaatste landing ooit, is er toch niets meer van over. Souvenirjagers plunderden het vliegtuig. Een ander exemplaar werd het pronkstuk in het luchtvaartmuseum in Berlijn. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het geëvacueerd naar Polen, waar het vermoedelijk is verwoest toen de oorlog ten einde liep. Er is geen enkel overgebleven exemplaar van de driedekker bekend. Replica’s zijn er wel gebouwd, van groot tot klein. De grote exemplaren doen dienst in films over het leven van de Rode Baron en trekken het nodige bekijks bij luchtvaartshows. Tsjechische deelnemers aan het wereldwijde spel geocaching brachten een munt uit, een zogenaamde geocoin, met daarop een afbeelding van het beroemde vliegtuig aan de ene zijde en van de onderscheiding Pour le Mérite/The Blue Max aan de andere.
Snoopy
De Amerikaanse band Royal Guardsmen bracht in de zestiger jaren een novelty hit uit over de Rode Baron en Snoopy. Daarin verschijnt de grappige hond als de uiteindelijke held die een eind wist te maken aan de vele overwinningen van The Red Baron.
Verschillend
VWO