Wie (niet) vliegt is gek

‘Laat je niet wijsmaken dat we allemaal het perfecte klimaatleven moeten leiden. Iedere stap die we zetten is goed’, hield Frans Timmermans zijn publiek voor tijdens een partijbijeenkomst met leden van de combinatie PvdA/GroenLinks. Wat een perfect klimaatleven is?

Op de site van het Wereld Natuur Fonds kan een test worden gemaakt om de eigen ecologische voetafdruk te meten. Criteria zijn: wonen, voeding, lifestyle en vervoer. Op de beginpagina een plaatje met veel groen, onder andere een windturbine en jawel, zelfs de duidelijk herkenbare Boeing 747 is van een groene livery voorzien. Nee, ik ben niet kleurenblind. Vooruit, een gevalletje van greenwashing. Dat hebben klimaatactivisten ook wel eens gedaan met een Boeing 777 van Air France. Alleen was het toen greenpainting.

Zoals bij zoveel tests laat het zich bij de test van het WNF ook met gemak raden wat je moet invullen om goed of slecht te scoren. De test begint met de vraag uit hoeveel mensen je huishouden bestaat. Als ik het hoogste aantal intoets, 9, en verder bij de hele trits die onder wonen valt alles intoets wat goed is voor een perfect klimaatleven, ben ik goed op weg. Dat krijg ik als reactie. Heerlijk. Maar stel dat ik echt 8 kinderen op de wereld heb gezet. Dan ben ik toch goed voor een wel heel stevige ecologische voetprint. Maar nee, die wordt even niet meegerekend. Kinderen krijgen is immers een recht. Die eigen kinderen en kleinkinderen worden frequent opgevoerd als argument om actie te voeren voor het klimaat. ‘Dat is net zoiets als wanneer mannen zeggen dat ze tegen verkrachting van vrouwen zijn omdat ze dochters hebben’, reageerde Eva Meijer erop in een van haar columns in NRC.

Uiteraard zijn er in de test ook vragen over het vervoer. Zodra je invult dat je vliegt weet je bij voorbaat al dat dit een slechte score oplevert. ‘Ga op vakantie in Nederland (of net erbuiten)’, luidt het advies. En ook: ‘Vlieg zo min mogelijk.’

Tijdens een van mijn fietstochten kwam ik een week of wat geleden langs zo’n buurtboekenkastje. Daarin trof ik het boek aan met de titel Wie (niet) reist is gek. Auteur Ap Dijksterhuis. Ik nam het mee. Algauw las ik: ‘Als kind verwonderen we ons voortdurend, maar naarmate we ouder worden komt deze meest bevlogen aller emoties vaak onder een steeds dikkere laag stof te liggen. (…) Niet alleen is het heerlijk om verwonderd te zijn, verwondering leidt ook tot psychologische groei. (…) De wereld nodigt uit tot verwondering. (…) Om de psychologische vruchten te plukken van de wereld om ons heen moeten we haar uitnodiging wél aannemen. We zullen op reis moeten. We zullen moeten ervaren om te kunnen verwonderen.’

De auteur, tevens psycholoog en hartstochtelijk reiziger, beschrijft diverse plaatsen op aarde die dat gevoel van verwondering in hem wekten. Heel herkenbaar voor mij. Ik heb het ervaren bij het zien van plekken als de Grand Canyon, de Rocky Mountains, Cappadocië, de Tempelberg en de Sfinx met de Piramiden van Gizeh. Volgens sommige lieden kan je evengoed naar een foto kijken of een film. Ze weten niet wat ze zeggen. Omdat ze de ervaring niet kennen. Het meemaken van een liveconcert is ook compleet anders dan dezelfde muziek horen via je muziekinstallatie thuis. En het zien van een foto van een schilderij van Monet of Van Gogh kan evenmin tippen aan het zien van het echte werk, al is de foto nog zo goed. Om je echt te kunnen onderdompelen in verwondering zal je erop uit moeten. Om echt in aanraking te komen met andere energievelden is erop uittrekken een must. Om echt de grootsheid van de natuur te ervaren en in relatie daarmee hoe klein, hoe nietig je zelf bent, een minuscuul stipje in de kosmos, waarbij je deel bent van iets dat groter is dan jezelf, zal je in beweging moeten komen.

‘Thuisblijvers zijn mensen die een Château Margaux feestelijk ontkurken om hem vervolgens op het aanrecht te laten staan’, schrijft Dijksterhuis. Goed, dat was in 2017, toen het klimaat nog geen hot issue was. Anno 2023 schrikt het nieuws ons vrijwel dagelijks op met berichten over aardbevingen, vloedgolven en gigantische branden. Geheel in lijn met het gezegde ‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’ stevenen de meeste politieke partijen in ons stikstoflandje af op ‘Red de wereld, begin bij Nederland’. Deuren open, wijd open dus, voor groene energie. Lithiumbatterijen kom er maar in. ‘Die idee is een luchtspiegeling’ stelt Club van Rome-icoon Wouter van Dieren. De wereldeconomie vergelijkt hij met een verbrandingsmotor, die rond 1763 startte met James Watt, met steenkool en bruinkool, daarna ook met olie en gas, en recent kwam uranium erbij. ‘De Extinction Rebellen vrezen de toekomst, en ze hebben verdriet’, onderkent hij. Desgevraagd kreeg hij een lijstje met hun eisen. Daarop trof hij een verbod aan op onder andere de luchtvaart, tenzij elektrisch, en onnodig reizen. De vraag is natuurlijk wie bepaalt wat onnodig reizen inhoudt.

Afgelopen zomer prefereerde Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, nog het regeringsvliegtuig boven de trein om van Amsterdam in Groningen te komen. ‘Het is eerlijk als je iets van andere mensen vraagt, dat je het zelf ook doet’, betoogde Geert Wilders al in 2019 tegenover de huidige D66-lijsttrekker. De PVV-voorman had een lijstje gemaakt met bestemmingen waarnaar Jetten zoals naartoe was gevlogen. ‘Ik ben ook niet heilig’, verdedigde hij zich. Nee, en intussen het Nederlandse volk maar vliegschaamte aanpraten. Want ja, deze lieverd snapt de woede en de urgentie die veel van de klimaatactivisten voelen.

Het moet dus over en sluiten maar zijn met de luchtvaart tenzij elektrisch, aldus het eisenlijstje van Jettens Jetset. Elektrificatie als de veelbelovende weg naar de groene toekomst. Milton Almonacid, een Chileens filosoof die regelmatig intercontinentaal vliegt en overal ter wereld geniet van een biertje op een terras, hekelt de groene transitie waarbij voornamelijk rijke landen op zoek zijn naar nieuwe grondstoffen, waaronder lithium. ‘We beweren dat we de wereld van haar ineenstorting redden en ondertussen gaan we door met de vernietiging van de andere kant van de wereld’, concludeert hij. Het artikel Verwoesting in een groen jasje geeft er een goed beeld van. Jetten moet nog maar weer eens in het vliegtuig stappen om zich onder te dompelen in de ellende die zich op dat deel van Moeder Aarde voordoet ten behoeve van de door hem en de zijnen gewenste groene revolutie van het Westen.

Hij moet vooral een raamplaats nemen. Hangend boven Nederland kan het hem onmogelijk ontgaan dat ons land met al die rechte lijnen en rechthoekige percelen, de indruk wekt van een hokjesland. Je hebt er niet veel fantasie voor nodig om te bedenken dat dit opmerkelijke lijnenspel ooit ontstond op de tekentafel, eerst bij het ontwerp van de vele polderlandschappen en vervolgens nog eens bij de totstandkoming van de ruilverkaveling. Maar waar het gaat om verdere opwarming van de aarde tegen te gaan, zet deze vorm van rechtlijnigheid geen zoden aan de dijk. De grens van ons stikstoflandje overvliegend zal Jetten kunnen zien dat de Rijn en de Maas gewoon doorgaan met stromen voorbij de Nederlandse grens. Op dezelfde manier trekt de wind zich ook niets aan van die grens en verspreidt de CO2-uitstoot over de hele atmosfeer.

Aanhangers van Jettens Jetset willen net zolang doorgaan met het bezetten van de A12 totdat alle subsidies aan de FFI, de fossil fuel industry, zijn stopgezet. Beetje dom te denken dat er zomaar even aan een knop gedraaid kan worden als van een geluidsinstallatie. Totaal verkeerde voorstelling van zaken ook om het over subsidies te hebben terwijl het om belastingkortingen en -vrijstellingen gaat, die voor een groot deel zelfs zijn vastgelegd in internationale verdragen. Het stopzetten zal bovendien niet automatisch zijn weerslag hebben op de uitstoot van CO2 als Nederlandse bedrijven en masse naar het buitenland verhuizen.

In dezelfde lijn is het niet van deze wereld om te denken dat het beleid om een taks in te voeren voor transferpassagiers, wat erin zal resulteren dat het routenetwerk van KLM in elkaar stort, zijn weerslag zal hebben op de mondiale CO2-uitstoot. Het vliegverkeer zal immers grotendeels buiten de Nederlandse lijntjes gewoon doorgaan. Het vestigingsklimaat wordt alleen maar geschaad. En behalve dat is er nog het feit dat wij in ons kleine stikstoflandje, die speldenprik op Moeder Aarde, niet onafhankelijk zijn van ’s werelds grootste CO₂-uitstoter China en ook niet van Dubai, waar mensen in shopping malls skiën als het buiten 45 graden is.

Minder vliegen zou evenals minder files, minder cruises, minder alles, deel gaan uitmaken van het “nieuwe normaal”, van de wereld na corona. Niet dus. Om Marcel de Nooijer, Transavia-CEO maar eens te citeren: ‘Iedereen heeft deze zomer gezien hoe Nederlanders hunkeren naar vliegvakanties.’

Zeker, niet iedere Nederlander wil met vliegvakantie. Behalve de uiteraard goed op de WNF-test scorende hedendaagse Jetset, die natuurlijk een vakantie in Nederland of net erbuiten verkiest, zijn er nou eenmaal mensen die bang zijn om te vliegen of die het liefste thuisblijven. Nog werkzaam in de hulpverlening hoorde ik een man vertellen dat voor hem een dag geen goede dag kon zijn zonder “het torentje” te hebben gezien van “het waagje”, daarmee doelend op de Waag in Alkmaar. Een ander vertrouwde me toe het liefst een scheerapparaat te zijn: één keer per dag uit het doosje en verder helemaal niks. En eigenlijk vond hij dat ook nog te veel. Kennelijk geen enkele behoefte aan enige mentale beroering. Gedreven weten deze niet-reizigers de nadelen van reizen op te noemen. Rondhangen op vliegvelden. Je koffer kwijtraken. Bestolen worden. Niet alleen van je geld, ook van je paspoort. In een slecht bed slapen. Griezelige beesten aantreffen in je hotelkamer. Weerzinwekkende gerechten voorgeschoteld krijgen. Diarree oplopen. Of een enge ziekte. In den vreemde in het ziekenhuis belanden. En als uitsmijter: neerstorten. De kans dat je om het leven komt bij een vliegcrash is 1 op de 11 miljoen. Maar ja, je kan het (niet) treffen.

‘Er zijn twee soorten mensen: zij die thuisblijven en zij die dat niet doen’, citeert Ap Dijksterhuis de auteur Rudyard Kipling. Zelf voegt hij eraan toe: ‘Als het gaat om wederzijds begrip is de kloof tussen reizigers en thuisblijvers vaak van Grand Canyon-achtige proporties.’

In diezelfde trant ga ik maar even door: ‘Er zijn twee soorten mensen: zij die vliegen en zij die dat niet doen.’ En ja, ook tussen hen doet zich een kloof voor, en zodra het de niet-doeners van de hedendaagse Jetset betreft gaat het niet om proporties van de 435 kilometer lange Amerikaanse Grand Canyon, maar om de onder ijs bedolven Groenlandse die maar liefst 750 kilometer lang is. Omdat ik tegen de eenzijdige krimp van Schiphol ben, ben ik al uitgemaakt voor harteloos, iemand waarbij het aan een moreel kompas ontbreekt, iemand die natuuuuuurlijk geen kinderen heeft. Met veroordelen, schimpen en intolerantie wordt het klimaat echt niet gered. Met klimaatpopulisme evenmin.

Zeker, je kan iets doen voor het klimaat door niet te vliegen. Maar ook als je wel vliegt kan je nog van alles doen. We hoeven ons niet te laten wijsmaken dat we allemaal het perfecte klimaatleven moeten leiden, breng ik de woorden van lijsttrekker PvdA/GroenLinks Frans Timmermans nog maar even in herinnering. En daarom stel ik geheel in de lijn van Ab Dijksterhuis: wie (niet) vliegt is gek.

Droom jij van vliegen bij de luchtmacht?
Dit is je kans!

Werken in de Luchtvaart

Officier Vlieger (VWO) – Werken bij Defensie

Verschillend

VWO

Officier Vlieger – Werken bij Defensie

Verschillend