Er heerst dus tweespalt binnen de KLM-top over de koers van de onderneming ten aanzien van vliegbelastingen en maatschappelijke discussies. In het kamp dat meebuigen ten aanzien van maatschappelijke kritiek voorstaat, bevindt zich Zita Schellekens. Ooit was zij activist voor milieu en mensenrechten, sinds vorig jaar is zij als senior vicepresident Sustainability & Strategy de rechterhand van KLM-president-directeur Marjan Rintel. Schellekens toont zich openlijk een voorstander van true pricing, een methode van prijsberekening die tot nu toe veelal wordt gebezigd in de milieuhoek.
‘De true price gaat over wat een product de samenleving kost aan schade en geld om deze schade te herstellen. Kosten die je nu niet terugziet in de prijs van een product’, meldt de website van Milieu Centraal. ‘Via de belastingen of op een andere manier betalen we uiteindelijk allemaal samen de rekening. Bijvoorbeeld de kosten voor herstel milieuschade, maatregelen tegen droogte of wateroverlast, dierenleed, gezondheidsschade en onderbetaling van boeren en werknemers.’ Ik weet er nog wel eentje. Kosten om de staatskas te kunnen spekken. Als je door rood licht loopt, is een boete van €90 dan een true price? En als je datzelfde met een motor of auto doet, is €300 dan een true price? En als je bij een luchthaven het hek doorknipt en je vastketent aan een vliegtuig, of je vastplakt bij de poenschoen op de A10, is €0 boete dan een true price? 
Terug naar de jetset?
Volgens het rapport van Onderzoeksbureau CE Delft dat werd uitgevoerd in opdracht van Natuur & Milieu komt ‘de werkelijke prijs van vliegen’, lees de true price, niet terug in de prijs die reizigers nu betalen. Alsof dat nieuws is. Ieder weldenkend mens kan toch weten dat het niet om een true price gaat bij aanbiedingen om voor €80 naar een Zuid-Europese bestemming te reizen? Hetzelfde geldt voor tickets van €500 richting Amerika. Als alle kosten worden meegenomen, stijgt de prijs van een lijnvlucht binnen Europa met bijvoorbeeld KLM 25%. Voor een budgetvlucht met bijvoorbeeld Ryanair komt er 70% bovenop. Voor intercontinentale vluchten komen er percentages van 50 – 85% om de hoek kijken. Dat is dus allemaal te lezen in dat rapport. Wen er maar vast aan, want als Schellekens haar zin krijgt, wordt het begrip jetset weer actueel. ‘Vliegen was altijd al voor de elite’, stelt Saskia Griep van de organisatie True Price. ‘Zelfs met spotgoedkope vliegtickets heeft 80% van de wereldbevolking nog nooit gevlogen.’ Zal zij ook denken aan de 10% van de wereldbevolking die honger lijdt als ze haar voor een true price gekochte duurzame etenswaar opsmikkelt? Ik gok zo van niet.
Dichtgedraaid
‘We lossen klimaatverandering niet op door minder te vliegen, we verplaatsen het probleem alleen maar’, zei Schellekens begin dit jaar nog bij Het Parool. ‘Nederlanders blijven reizen, dat zien we ook aan het aantal passagiers op Schiphol. Als we hier de zaak dichtdraaien is de kans groot dat ze over de grens hun heil zoeken, waarmee de CO2-uitstoot niet daalt. Integendeel.’ Maar nu zij zich openlijk een voorstander van true pricing toont en daarmee impliciet de schijn opwerpt wegbereider te zijn voor verre vliegtuigbelasting, lijkt KLM als zijnde de zaak – om maar bij haar eigen woordgebruik te blijven – toch te worden dichtgedraaid. KLM ligt met deze supergroene solo-insteek niet meer alleen van buitenaf onder vuur, ook van binnenuit. Concurreren is er immers niet meer bij. Meebuigen of barsten: een duidelijke keuze, reageerde iemand op LinkedIn. Het wordt geheid meebuigen én barsten als KLM niet in gezamenlijk verband, bij voorkeur mondiaal maar minimaal Europees, de weg inslaat van true pricing. Even goed nadenken over wat de true price zal zijn voor het KLM-personeel en voor het vestigingsklimaat als Schellekens eenmaal op solotoer aan het true pricen slaat. Zelfs Arjen Lubach noemde onlangs het behoud van Schiphol van belang voor het vestigingsklimaat, die eerder door hem vermaledijde luchthaven met het door hem eerder bekritiseerde hub-systeem van KLM en haar partners. Zullen al die elektrische auto’s, windmolens en zonnepanelen eigenlijk wel true gepriced zijn?
Heel halsstarrig
‘Als ik heel eerlijk ben, ben ik af en toe iets te veel in mijn eigen ideeën gaan geloven en kan daar ook heel halsstarrig in worden’, aldus Schellekens bij MT/Sprout aan het begin van haar missie om KLM te verduurzamen. ‘Dus als ik iets eenmaal in mijn kop heb wil ik ook wel vaak dat het echt gebeurt. Terwijl het natuurlijk best belangrijk is open te blijven staan voor andere ideeën.’ En dus ging ze samen met KLM-CEO Marjan Rintel het gesprek aan met Milieudefensie dat KLM als een van de grootste vervuilers beschouwt. Ten onrechte. De thuishaven van KLM staat weliswaar op nummer 2 in de Top 10 als het gaat om de uitstoot van stikstofoxiden (NOx), maar daarmee is deze airline nog altijd niet als enige hiervoor verantwoordelijk. In de Top 10 aangaande de CO2-uitstoot komt Schiphol noch KLM voor. Praten met een organisatie als Milieudefensie is per definitie niet verkeerd. Maar ik betwijfel of dat in dit specifieke geval een kwestie is van open blijven staan voor andere ideeën.
De ontstane tweespalt met Barry ter Voert, directeur Customer Experience bij KLM, zou er wel eens het bewijs van kunnen zijn dat dit niet zo is. Ter Voert waarschuwt voor de negatieve gevolgen van al te dolle vliegbelastingen of andere ingrepen die KLM financieel hard kunnen raken. Schellekens wil bij KLM bewijzen dat ‘het veel duurzamer kan op een manier die ook economisch succesvol is. Het is niet of, of. Het kan hand in hand gaan,’ stelt ze in Het Parool. Ik denk dat Schellekens iets te veel in haar eigen ideeën over het eenzijdig invoeren van true prices is gaan geloven en daarin heel halsstarrig is geworden.
Emissie-imperialisme
In 2007, jawel, stond er in Trouw een artikel over – wat toen nog in gewoon Nederlands heette – de reële prijs van vliegtickets. Aan het woord kwam Joris Wijnhoven, op dat moment woordvoerder van Milieudefensie, tegenwoordig specialist Energiesysteem bij de NVDE (Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie). In dat artikel toonde hij zich weliswaar een voorstander van een ‘soort btw-tarief op de tickets van 20% en een kerosineaccijns van 33%, zoals bij benzine’, maar daarbij tekende hij wel aan dat Nederland afspraken moest maken met omringende landen: ‘We moeten het voortouw nemen voor een Europese kopgroep, en samen met Groot-Brittannië, Duitsland, België en Frankrijk zo’n heffing invoeren.’ Dat klinkt heel wat beter dan de kant die Schellekens nu heel halsstarrig bepleit voor de zaak KLM.
In zijn recent verschenen column getiteld Emissie-imperialisme stelt Wijnhoven: ‘Het gemak waarmee sommigen bepleiten dat er voor grote uitstoters in Nederland überhaupt geen plaats is, helpt ons niet aan minder mondiale uitstoot en gaat voorbij aan effecten op de leefomgeving elders. (…) Wie van industrie af wil en geen oog heeft voor de consequenties voor mensen of CO2-doelen in andere delen van de wereld, doet aan emissie-imperialisme.’ Het woord industrie kan je hier makkelijk verruilen voor luchtvaart, met daarbij het besef dat als mensen de grens over wippen om daar alsnog in het vliegtuig te stappen, KLM met Transavia en Martinair Cargo als dochters in haar kielzog, voor niets op de fles gaat. De mensen die deze airlines dag en nacht in de lucht houden en daarmee ook alle bijkomende werkgelegenheid waarborgen, verliezen hun baan en zijn vervolgens aangewezen op een WW-uitkering van 70% van hun laatst verdiende loon. Zij betalen in dat geval de true price. Een lot dat Schellekens waarschijnlijk wel bespaard zal blijven.
Pre-order nu: schaalmodel van de gloednieuwe KLM A321neo
Nu te bestellen in de webshop! Let op: limited edition.
Verschillend
VWO