Een van de ‘takken van sport’ binnen de luchtvaartliefhebberij bestaat uit het najagen van zoveel mogelijk registratienummers. Het gaat er vooral om een vliegtuig zelf te hebben gezien, er een foto van maken is leuk, maar bijkomstig. De op elk luchtvaartuig zichtbare letter- en/of cijfercombinatie zorgt er niet alleen voor dat een vliegtuig kan worden herkend. Het dient ook voor de inschrijving en de verzekering.
Een incident met een stuk of tien Duitse ballons met 26 inzittenden die op Franse bodem landden, bewerkstelligde dat tijdens de Conference Internationale de Navigation Aerienne, die tussen 18 mei en 29 juni in 1910 in Parijs werd gehouden, aan de negentien deelnemende landen nationaliteitsletters werden toegekend. Nederland kreeg de letters NL toegewezen. In mei 1912 werd dit door de Internationale Commissie voor Luchtvaartrecht (Commission du Droit Aèronautique) gewijzigd in PB, van Pays Bas. Echter, op 13 oktober 1919 werd in Parijs tijdens de Convention Portant Réglementation de la Navigation Aérienne bepaald dat Nederland voor luchtvoertuigen de nationaliteitsletter H zou voeren. In 1927 veranderde dit in navolging van het Internationaal Radiotelegraaf Verdrag van Washington in PH.
H-registratie
Op 13 september 1920 werden de eerste twee vliegtuigen in het Nederlandse luchtvaartregister ingeschreven: de H-NABC en de H-NABD. Het betrof twee Fokker F.II’s van KLM. De H verwees naar Holland, de naam waaronder Nederland in het buitenland toch vooral bekend is. Maar omdat er meer landen waren die met de letter H beginnen, denk aan Hawaï, Honduras en Hongarije, werd het H-N, dus toch die N van Nederland, gevolgd door drie letters.
PH-registratie
In juni 1928 stelde de Commission Internationale de Navigation Aérienne (CINA) nadere regels op voor de nationaliteits- en inschrijvingskenmerken van luchtvaartuigen. Een belangrijk besluit was dat de kenmerken (zoveel mogelijk) moesten overeenkomen met de roepletters van de luchtvaartuigradiostations. Tegelijkertijd werd verzocht het gebruik van de toegestane series zoveel mogelijk te beperken. Internationaal werd vastgelegd dat Nederlandse luchtvaartuigradiostations over de roepletters PA tot en met PI konden beschikken. Omdat die in Nederland onder verschillende ministeries vielen, werd een verdeling gekozen: PA was voor de Marine, PB voor de Landmacht (later Luchtmacht). Voor de radio’s aan boord van Nederlandse burgervliegtuigen ging de gedachte uit naar PE. Het gebruik van die code stuitte echter op weerstand omdat die telegrafisch kon worden vervormd tot een G en daarmee nogal lijkt op de Britse GE. Vandaar dat het voorstel van het Nederlandse Bureau Luchtvaart in persoon van de heer Th. de Veer om er PH van te maken, enthousiast werd ontvangen. Immers, zo was de H van Holland toch weer in de race. Het voorstel werd internationaal overgenomen. Met ingang van februari 1929 vervingen de nieuwe nationaliteitsletters PH dan ook het oude H-N op Nederlandse burgervliegtuigen.
Over de vraag waar die P vandaan komt bestaan verschillende lezingen. De naam van Plesman, de eerste KLM-president-directeur, wordt genoemd. Ook valt de naam van het elektronicaconcern Philips. Verwijzend naar de Pander S.4 Postjager doet zich zelfs een associatie in die richting voor. De verklaring dat de P als afkorting van Pays Bas beschouwd kan worden, is echter niet alleen logisch maar ook correct gezien het streven de beginletter van een land als nationaliteitsletter te gebruiken. Bovendien figureerde de P van Pays Bas al in het voorstel van 1912.
Invoering Luchtvaartwet
Op 24 augustus 1928 trad Nederland toe tot de ‘Convention portant réglementation de la Navigation Aérienne’ die de bovengenoemde CINA had opgericht. Een direct gevolg daarvan was de invoering van de Luchtvaartwet op 1 februari 1929. Tot dat moment was er wel van alles geregeld op luchtvaartgebied, een wettelijke basis ontbrak echter. Uit de Luchtvaartwet kwamen de volgende regelingen voort:
- Regeling van het Rijkstoezicht op de Luchtvaart (RTL) op 1 februari 1929
- Luchtverkeersregeling op 9 juli 1929
- Douaneregeling op 9 juni 1930
- Regeling Toezicht op het Zweefvliegen op 9 juli 1931
In 1944 nam de International Civil Aviation Organization (ICAO) de functies over van de CINA. Deze handhaafde de nationaliteitsletters PH.
© Coen van den Heuvel
Cijfer- en lettercombinaties
Tot op de dag van vandaag begint de registratie van alle Nederlandse burgerluchtvaartuigen nog altijd met PH-, gevolgd door drie letters, cijfers of een combinatie van beide. Voor zweefvliegtuigen en motorzweefvliegtuigen bestaat het inschrijvingskenmerk uit cijfers, bijvoorbeeld PH-199. Voor microlights uit de combinatie cijfer-letter-cijfer, bijvoorbeeld PH-2A1. Voor RPAS (drones) uit de combinatie cijfer-letter-letter, bijvoorbeeld PH-1FX. Voor alle overige luchtvaartuigen, zoals verkeersvliegtuigen, helikopters en luchtballons, uit een combinatie van drie letters, bijvoorbeeld PH-AKA. Militaire vliegtuigen zijn veelal voorzien van staartcodes en serienummers, zoals de inmiddels uitgefaseerde KDC-10’s met de staartcodes T-235 en T-264 of op de staart van een Boeing C-17A Globemaster III enkel de cijfers 06-6161. De prominente weergave is van belang in geval een luchtvaartuig verwoest is als gevolg van een crash.
Hoewel elk registratie-ID uniek is, staan sommige landen toe dat het opnieuw wordt gebruikt als de betreffende machine is verkocht of gesloopt. De registratie PH-TRC van het onlangs verongelukte Transavia-lesvliegtuig Blackshape BK160, was eerder toegewezen aan een van de DC-6’s waarmee Transavia haar eerste vluchten uitvoerde. Deze lettercombinatie zal nu niet meer terugkeren: registraties van verongelukte machines keren nimmer terug. Zolang een vliegtuig nog rondvliegt, zoals de thans bij Kalitta Air als N703CK geregistreerde Boeing 747-400 BCF die jaren geleden als PH-MPR in dienst was bij Martinair, mag die registratie niet worden hergebruikt. Stel dat deze Jumbo zou terugkeren in de vloot van een Nederlandse maatschappij, dan gaat de registratie van destijds er gewoon weer op. Alleen de door vliegtuigbouwer Fokker gebruikte testregistraties vormen op deze regel een uitzondering.
Geen PH-SEX
Na het verongelukken van de Cessna 208B Supervan 900 met de registratie PH-FST, waarbij de lettercombinatie stond voor fast, werden de leden van de Vereniging Paracentrum Teuge opgeroepen mee te denken over een nieuwe pakkende registratie voor hun nieuwe para-kist. Er werd zelfs een heuse verkiezingspoli opgezet. Alhoewel het uitgangspunt was dat er voor een toepasselijke registratie zou worden geopteerd (in de parawereld vliegen ook de PH-JMP <jump> en PH- ZZF <zoef> rond) bleek PH-SEX als registratie zeer in trek. En waarom niet, getuige het feit dat er bij onze zuiderburen ook een OO-SEX rondvliegt. Het verantwoordelijke ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) gaf in 1998 geen toestemming om een Cessna T207A Turbo Stationair 8 te voorzien van deze seksueel getinte registratie en anno 2023 is in Nederland nog altijd geen PH-SEX in bedrijf. Zelfs Microsoft Word wil er niet aan meewerken, want het gaat er steeds hardnekkig toe over PH-SEX te veranderen in PH-SEKS terwijl ik deze lettertjes bij elkaar tik.
Alf van Beem, CC0, via Wikimedia Commons
KLM-registraties
Toch is er heel veel mogelijk. De meeste registraties die KLM voor haar vliegtuigen gebruikt hebben betrekking op het merk. Voor haar Boeings begint de lettercombinatie steevast met een B. Een hele trits voorbeelden is hiervoor illustratief: PH-BGA (voor een Boeing 737), PH-BUA (voor een Boeing 747 -200/300 waarbij de U stond voor Upper deck), PH-BFA (voor een Boeing 747-400 waarbij de F verwijst naar Four hundred), PH-BZA (voor een Boeing 767), PH-BQA (voor een Boeing 777-200 waarbij de Q duidt op quiet), PH-BVA (voor een Boeing 777-300ER waarbij de V staat voor verlengd), PH-BHA (voor een Boeing 787-9) en PH-BKA (voor een Boeing 787-10).
Voor een type waarvan de blauwe maatschappij veel machines rijk is, wordt het hele alfabet afgegaan, dus PH-BFA, -BFB, -BFC enzovoort. Daarbij is de J gereserveerd voor schaalmodellen. De X en de Q zijn dat voor flight simulators, dus BFJ, BFQ en BFX. Het laat zich al raden dat de lettercombinatie voor KLM’s Airbussen begint met een A, dus PH-AGA (voor een Airbus A310-200), PH-AOA (voor een Airbus A330-200) en PH-AKA (voor een Airbus A330-300). Voor de registratie van de flight simulator voor de Airbus A330 is niet gekozen voor de X of Q maar voor de G: PH-AOG, wat in vliegerjargon staat voor Airplane On Ground. Ook voor de vele Douglas-types die KLM zolang in de operatie had gaat het op. Zonder alle types te noemen beperk ik me hier tot de DC-10: de PH-DTA (waarbij de T stond voor Ten). Maar er zijn ook uitzonderingen, getuige de vele types Fokker en de McDonnel Douglas MD-11 (PH-KCA). Voor de cargomachines is er de C van cargo, wat geresulteerd heeft in PH-CKA, -CKB en -CKC.
Wat betreft de Boeing 777-300-reeks die door de Orange Pride wordt aangevoerd met PH-BVA gaat het KLM niet lukken het hele rijtje in alfabetische volgorde af te werken. De registraties PH-BVE en -BVL zijn uitgedeeld aan Cessna 172’s, de -BVH was geen vliegtuig maar een ballon.
Martinair-registraties
Waarom de blauwe maatschappij bij haar MD-11’s afweek van haar gewoonte? Mogelijk omdat de maatschappij met de rode staarten zich hiervan bediende. Martinair, toen nog bekend als de MAC (uit te spreken als mek) begon haar geschiedenis met twee machines van het type DH 104 Dove, met de registraties PH-MAC en PH-MAD. Zeker, er werd van dit gebruik afgeweken met de aanschaf van de twee Douglas DC-3’s die de maatschappij overnam van Fairways Rotterdam die de registratie als PH-SSM en PH-SCC behielden (de registratie van een machine die in hetzelfde land blijft kan niet worden veranderd), maar de PH-MAA en PH-MAB waren eveneens van de partij. Met volgende types ging de MAC verder het alfabet af, wat eindigde met de PH-MAX voor een DC-9. Met de komst van de DC-10, bleef de M in de lettercombinatie bestaan: het werden de PH-MBG, -MBN, -MBP, -MBT en -MCO. Ook voor haar MD-80’s hield Martinair aan de traditie vast met de PH-MCD, -MBY en -MBZ. Idem voor haar MD-11’s: PH-MCP, -MCR, -MCS, -MCT, -MCU, -MCW en -MCY. Voor haar Airbussen maakte zij geen uitzondering: PH-MCA en -MCB voor de Airbus A310, PH-MPD, -MPE en -MPF voor haar Airbus A320’s. Op dezelfde voet werd doorgegaan toen machines uit de Boeing-familie de vloot kwamen versterken: PH-MCG, – MCK, -MCJ, -MCM en -MCV voor haar 767’s en voor haar 747’s een ratjetoe van PH-MCE, -MPP, -MCF, -MPR, -MPS en -MPQ. Ook hier zijn er diverse uitzonderingen, maar dat Martinair vasthield aan haar M moge duidelijk zijn. Van de vele machines waarmee zij de wereld bevloog is enkel de PH-MPS nog actief.
Transavia-registraties
De maatschappij met de groene livery heeft zich door de jaren heen vooral een grootgebruiker van de Boeing 737 getoond. En zoals Martinair ging voor de M, deed Transavia dit voor de T. Zij ging van start met drie Douglas DC-6’s, registratie PH-TRA, -TRB en -TRC. Daarna volgde het Caravelle-tijdperk, met registraties als PH-TRR. In de periode waarin Transavia vloog met respectievelijk de grotere Boeing 707 en 757 hield zij ook vast aan de T met onder andere PH-TVA en -TVK (voor de 707) en PH-TKC en -TKD (voor de 757). Voor wat betreft de 737 is het niet anders, een groot deel van het alfabet is afgewerkt in combinatie met de letters TV, dus PH-TVC et cetera. Wat betreft de combinatie met TS viel er kennelijk niet veel te kiezen, getuige het luttele aantal registraties op basis hiervan, zoals PH-TSA en -TSR. Transavia liet de T los en ging door met HV, een tweetal letters dat ook verbonden is aan haar vluchtnummers. Het leverde registraties op als PH-HVA en -HVK. Daarna werd het een ratjetoe waarbij veelal alleen nog aan de H werd vastgehouden met combinaties als -HSM en -HXK, en zelfs dat niet. Oorzaak? Transavia leaset nogal eens een toestel en dan wordt enkel de nationaliteitsletter verruild en verandert bijvoorbeeld PR-GUW in PH-GUW.
©Konstantin von Wedelstaedt
TUI fly Nederland
Evenals Transavia vliegt TUI fly Nederland met lettercombinaties die met een T beginnen. De reeks vangt aan met de PH-TFA en eindigt met de PH-TFU. Echter, de PH-TFE, -TFG, -TFH, -TFI, -TFQ en -TFS maken er geen deel van uit. Deze registraties behoorden ooit toe aan machines die in een ver verleden voor KLM vlogen. De PH-TFH en -TFI stonden op de rompen van DC-6’s, van de andere vijf waren Lockheed Constellations voorzien. De reeks lettercombinaties waarvan TUI fly Nederland gebruik maakt voorziet zowel Boeing 737’s als Boeing 787’s. Van die laatst genoemde bezit deze airline drie exemplaren met de registraties PH-TFK, -TFL en -TFM. Opmerkelijk genoeg vormen de achterste letters van dit drietal met elkaar het woord KLM. De enige 767 waarmee TUI fly Nederland nog vliegt, valt met de registratie PH-OYI buiten de reeks. Dat gold ook voor haar inmiddels uitgefaseerde zusje PH-OYJ. Het laat zich raden dat deze beide machines eerder elders in dienst waren: beide gingen van start bij Britannia Airways als respectievelijk G-OBYI en G-OBYJ.
Wow!
De inmiddels failliet zijnde IJslandse lagekostenluchtvaartmaatschappij WOW air met haar opvallende paarse livery en de grote witte letters WOW op de rompen, toonde zich zeer origineel met de keuze voor haar registraties, getuige het volgende lijstje: TF-CAT, -DAD, -DOG, -GMA, -GPA, -JOY, -KID, -MOM, -PRO, -SON, -SKY en -WIN. In het buitenland zijn meer leuke registraties te vinden: D-ANKE, D-IRTY, I-KISS, I-RONY, G-BTCH, OH-WTF, O-HOER. Bij de registratietoekenning van traumahelikopters kwam ook de nodige fantasie om de hoek kijken. Zo waren er de PH-MMT (Mobiel Medisch Team), -MAA (Medical Air Assistance), PH-ULP (HULP) en zijn er nog de -TTR (To The Rescue), -HVB (Hulp van Boven) en -LLN (Life LiNer). De registraties -UMC, -HOW en -DOC spreken voor zich.
Het is niet altijd zo dat een eigenaar of leasende maatschappij het voor het kiezen heeft. Wat betreft de registratie PH-SEX werd al duidelijk dat de in een land verantwoordelijke autoriteit negatief kan beslissen over een voorstel. Ook kan een financieringsinstelling terughoudend zijn om toe te staan dat een vliegtuig wordt geregistreerd in het land van herkomst van de luchtvaartmaatschappij omdat er onvoldoende regelgeving is voor de burgerluchtvaart, of omdat rechtbanken geen medewerking verlenen als het tot een zaak komt om een vliegtuig veilig te stellen. Evenzeer kan een de leasende partij aarzelen een machine te laten registreren in de jurisdictie van de financier. Dit vanwege persoonlijke of politieke redenen of omdat er voor oneigenlijke rechtspraak wordt gevreesd en mogelijke terugvordering van het toestel.
HexID
Tegenwoordig wordt aan elk vliegtuig dat gebouwd wordt nóg een code toegewezen, de HexID, die onder andere gebruikt wordt voor ADS-B (Automatic Dependent Surveillance-Broadcast) oftewel om de positie van een vliegtuig te bepalen. Deze code is afhankelijk van waar een machine wordt ingeschreven. Bij verkoop met een andere registratie volgt eveneens aanpassing van deze HexID.
Verschillend
VWO
.jpg){kind=link}