In Noord-Scandinavië zijn winterse omstandigheden heel gewoon. De luchtmachten van zowel Noorwegen, Zweden als Finland hebben vliegbases rond de poolcirkel in Lapland. Hoe gaan zij om met sneeuw en ijs?
Zweden
De Zweedse vliegbasis Luleå-Kallax is gelegen aan de Botnische Golf, net ten zuiden van de poolcirkel. In 2004 was Luleå de thuisbasis van twee luchtmachtsquadrons, één uitgerust met de Viggen en één met de Gripen. Inmiddels zijn de Viggens vervangen door Gripens en zijn de helikopters van de nabijgelegen helikopterbasis Boden in 2005 verhuisd naar Luleå.
Koude start
De Zweedse SAAB-gevechtsvliegtuigen zijn zo ontworpen, dat ze ook bij winterse temperaturen goed functioneren. Een lid van het Zweedse grondpersoneel vertelde: “De toestellen staan gewoon buiten, ook ‘s winters. De computers en de cockpit worden verwarmd met warme lucht, maar de motor heeft geen extra verwarming nodig. Zelfs bij min 30 graden kan de motor gewoon gestart worden – een betere koude start dan de meeste auto’s!”
Sneeuwvrij
Luleå-Kallax is een gecombineerd militair-civiel vliegveld. De sneeuwteams staan in de winter 24 uur per dag klaar om uit te rukken. De baan, de taxibanen en het civiele platform worden ‘sneeuwvrij’ gehouden. Maar bij nadere bestudering bleken de Zweden toch een eigen interpretatie te hebben van het begrip ‘sneeuwvrij’. Op de hoofdbaan en het civiele platform ligt helemaal geen sneeuw, maar op de militaire rolbanen wel. “We zorgen ervoor dat de wrijvingscoëfficiënt van de sneeuw op de rolbanen goed is. Deze ‘packed snow’ maken we ruw genoeg, zodat er gewoon geremd kan worden. We hebben zelfs een speciale auto, uitgerust met een vijfde wiel, om de wrijvingscoëfficiënt van de hoofdbaan en de rolbanen te controleren.”
Finland
De Finse vliegbasis Rovaniemi ligt zo ongeveer op de poolcirkel, in Fins Lapland. In 2004 was het gebaseerde squadron uitgerust met de F/A-18 Hornet en de BAe Hawk. De Hawk trainingstoestellen zijn inmiddels verhuisd, maar Hornets zijn op Rovaniemi nog altijd te vinden. Omdat de Amerikaanse toestellen niet zo goed tegen de kou kunnen, staan ze meestal binnen in verwarmde hangaars. Een Finse majoor lichtte toe: “We proberen de tijd te beperken dat de Hornets buiten zijn. Als ze toch langere tijd buiten in de kou moeten staan, laten we elk uur de motor even draaien.”
Overleven
In Fins Lapland kunnen de winters bijzonder koud zijn. Toch wordt er gewoon gevlogen, zij het met een limiet. Als het overdag onder de min 25 graden is, worden de vluchten beperkt tot een radius van 40 mijl (100 kilometer) van de thuisbasis. “Omdat vliegers deze kou niet lang overleven, als ze van hun schietstoel gebruik moeten maken. We hebben wel een reddingshelikopter, maar deze is niet altijd beschikbaar. Een gebied tot 40 mijl kunnen we ook met reddingsvoertuigen (auto’s en sneeuwscooters) goed bereiken.”
Noorwegen
De Noorse luchtmacht heeft vier vliegbases boven de poolcirkel. Van deze vier bases zijn alleen op Bodø permanent gevechtsvliegtuigen gestationeerd. In 2004 waren dit twee F-16 squadrons, inmiddels is dit teruggebracht tot één. Met de vervanging van de F-16 door de F-35 is ook een herstructurering van de Noorse luchtmachtbases doorgevoerd. Het zuidelijker gelegen Ørland wordt de voornaamste F-35-basis, met een tijdelijk detachement op Evenes, boven de poolcirkel. Bodø blijft wel een operationeel vliegveld. De Noorse luchtmacht behoudt een detachement met helikopters, bovendien is het veld ook in gebruik als een civiele luchthaven.
Windsnelheid
Hoewel Bodø boven de poolcirkel ligt, is de invloed van de warme golfstroom en de ligging aan de kust goed merkbaar. In de winter zakt de temperatuur overdag zelden beneden de min 10 graden. De commandant van 332 Skvadron, uitgerust met de F-16, vertelde: “Omdat we zo dicht aan de kust zitten, is de wind meer van invloed op onze vliegoperaties dan de temperatuur. Vanaf een windsnelheid van 45 knopen (windkracht 9) kunnen de reddingshelikopters niet meer vliegen en wordt het ook gevaarlijk bij de landingen.”
Gepolijst
Toch kunnen ook sneeuw en ijs voor problemen zorgen in het noorden van Noorwegen. De Noren nemen zo hun hun eigen maatregelen hiertegen: “Sneeuwval in combinatie met wind polijst de sneeuw en het ijs dat op de banen ligt. En gepolijst ijs is fantastisch om op de schaatsen, maar minder geschikt om op te landen. We brengen daarom fijn zand aan op de baan, vermengd met water. Dat bevriest weliswaar, maar zorgt er ook voor dat de baan voldoende ruw blijft. Wel gebruiken we vaak ook nog de remparachute, omdat het soms toch nog glad kan zijn.”
Remparachute
Vanwege de winterse omstandigheden hebben de Noren ervoor gekozen om de F-35 als een van de weinige gebruikers uit te rusten met een remparachute. Nederlandse F-35’s krijgen ook een chutebehuizing, maar worden vooralsnog niet allemaal uitgevoerd met een remparachute. Nederland draagt wel bij aan het ontwikkelingsprogramma.
Verschillend
VWO