Elk jaar als KLM haar verjaardag viert komt er een nieuw huisje uit. Dit jaar presenteerde de blauwe luchtvaartmaatschappij huisje 105 vanwege haar 105e verjaardag. Mocht je denken dat je de complete serie rijk bent als je huisje 1 tot en met 105 bij jou thuis op de vensterbank of in de vitrine hebt staan, dan heb je het toch echt mis. Elly van Driel houdt er een verzameling op na van duizenden exemplaren, inclusief de zogenaamde specials, stuk voor stuk weer net even anders. De KLM-fan weet er het nodige over te vertellen.
Niet dat haar eerste vlucht plaatsvond in een vliegtuig van ’s werelds oudste airline. Elly: ‘In mijn kindertijd woonde ik in Oud-Vossemeer, een plaats op het Zeeuwse eiland Tholen. In 1953, het jaar van de watersnoodramp, is er in Zeeland veel verwoest. Gelukkig niet op de plek waar ik woonde, maar voor mijn buurman, die baas was bij de PZEM, de Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij, was het van belang poolshoogte te nemen waar de elektriciteitskabels het hadden begeven. Ik speelde vaak met zijn zoon en toen ik hoorde dat die inspectie per helikopter zou gaan gebeuren was ik zo brutaal om te zeggen dat ik mee wilde. “Natuurlijk ga je mee”, reageerde de buurman, maar toen die heli de volgende dag voor zijn huis landde en ik er als een gek op af liep, was er toch wel even overleg nodig met enkele andere mensen. “Je hebt het beloofd”, hield ik hem aan zijn woord. En jawel, ik mocht mee. Ik vond het prachtig. Dat geluid! Vanaf dat moment wilde ik maar één ding: zelf de lucht in.’
In elk geval wel meegemaakt
Het leven op Tholen benauwde Elly. Op 19-jarige leeftijd besloot ze in militaire dienst te gaan. In die tijd waren er drie beroepscorpsen voor vrouwen: de MILVA (Landmacht), de MARVA (Marine) en de LUVA (Luchtmacht). Vanwege haar fascinatie voor alles wat vloog koos ze voor die laatste optie. ‘Ik heb in die tijd zowel mijn brevet voor zweefvliegen als voor het vliegen op 1-motorige vliegtuigen gehaald’, vertelt ze. ‘Van militair vliegen kwam het jammer genoeg niet, mijn ogen vormden het struikelblok. En eenmaal uit dienst is het me niet gelukt mijn beide brevetten te behouden omdat Bruintje dat echt niet kon trekken.’ Met een lach vervolgt ze: ‘Maar ik heb het in elk geval wel meegemaakt.’
Gaan voor wat goed is in eigen land
In haar tijd bij de luchtmacht werkte ze bij de verbindingen, wat inhield bij de telex, de telefonie en het coderen van berichten. Vervolgens vond ze een baan bij Shell waar ze een opleiding mocht volgen als programmeur. In diezelfde tijd werd ze een alleenstaande moeder toen ze het leven schonk aan een dochter. Met enige pijn in haar hart vertrok ze bij Shell om te gaan werken bij IBM, waar ze een veel beter salaris ontving. Bij deze werkgever doceerde ze voornamelijk computertalen, waaronder assembler. Ook leerde ze hier haar eerste man kennen. Het was inmiddels de tijd van de Flower Power.
Samen met haar echtgenoot vertrok ze naar Limburg. ‘We waren heel idealistisch’, zegt Elly. ‘We dachten geheel selfsupporting te zijn op de boerderij die we hadden gekocht, met het houden van dieren en het verbouwen van diverse gewassen. Maar het was mijn ding niet. Ik ging opnieuw op zoek naar werk buiten de deur. Dat vond ik bij het CBR, waar ik ben begonnen als rijexaminator en geëindigd als directeur productmanagement.’
In de relatie met haar tweede man kwam het vliegen weer in beeld. ‘Zijn zoon, mijn bonuszoon dus nu, vliegt bij KLM’, verduidelijkt ze. ‘Daarmee kwam KLM voor mij in beeld en ik vind dat als iets goed is in je eigen land, je daarvoor ook moet gaan, dat je dat moet steunen. Misschien zijn er wel betere maatschappijen, dat weet ik inmiddels eigenlijk wel zeker. Ik vind dat KLM echt achteruitgaat. Maar KLM is mijn eerste liefde en die blijf ik trouw. Transavia is er natuurlijk ook maar dat is een afgeleide, net zoals Martinair en destijds ook nog DutchBird en Air Holland. Ik bedoel: KLM was er gewoon als eerste.’
Helemaal niks
Het was in haar tijd bij Shell dat Elly haar eerste KLM-huisje kreeg. ‘Als ik tussen de middag voor het pand in de zon zat te pauzeren kwam Paul van Vliet, die daar vlak naast woonde, geregeld langs gewandeld. Voor mij was hij gewoon de buurman, niet de cabaretier, mijn budget was er helemaal niet op berekend om naar zijn conferences te gaan. Hij groette altijd en soms maakten wij een praatje. Op een dag kwam hij naast me zitten en haalde iets tevoorschijn uit het tasje dat hij bij zich had. Het was een KLM-huisje.
“Zegt je dat niets?”, vroeg hij. “Helemaal niks”, antwoordde ik. Hij vertelde dat het het huis van Mata Hari was, dat zij daar had gewoond. Het zei me nog steeds helemaal niks. Het bleek een replica te zijn van het huis tegenover mijn kantoor, wat ik dus als ik naar buiten keek kon zien! Ik kreeg het en heb het toen maar pontificaal op mijn bureau gezet. Toen ik naar een andere afdeling bij Shell verhuisde heb ik het ook nog meegenomen, maar waar het daarna is gebleven? Nu vind ik het echt jammer dat ik het niet meer heb, het was toch echt mijn eerste huisje, huisje 26, en daarom is dat huisje als zodanig voor mij toch wel heel speciaal.’
Een eliteverzameling
‘Op een dag kwam mijn bonuszoon met een huisje aanzetten’, zegt Elly. ‘Een willekeurig huisje. En toen kwam er nog één. En nog één. Maar het echte verzamelen begon pas nadat mijn man een keer met hem mee was geweest naar Singapore. Hij had een stoel in de businessclass en werd na afloop van de vlucht verrast met een huisje. Onze buren vlogen veel businessclass met KLM en als zij dan een dubbele hadden gekregen, kwam het mijn kant op. Ik ben toen ook op het internet gaan zoeken.’
Bedenkelijk schudt ze haar hoofd als ze vervolgt: ‘Je kunt het vergelijken met sigarenbandjes sparen of suikerzakjes. Maar toch eigenlijk ook weer niet. Het is niet voor kinderen maar voor volwassenen. Een kind kijkt naar wat het mooi vindt, een volwassene naar welke waarde het heeft. Met die huisjes gaat het, zeg maar gerust, om een eliteverzameling.
Er hangen prijzen aan die te gek zijn voor woorden. Het laatst uitgegeven huisje wordt nu te koop aangeboden voor € 45 euro, maar net na de presentatie ging het van de hand voor bijna het dubbele. De huidige prijzen voor de nummers tot en met 80 variëren van € 7,50 tot € 10,00. Dat vind ik er wel een mooie prijs voor. Als ik er zelf ergens een tegenkom dat ik waard vind om meer voor te betalen, dan doe ik dat. Maar als ik de vraagprijs te veel vind dan gaat het over, het moet wel leuk blijven.’ 
Charme
Vanwege oneerlijke concurrentie mochten luchtvaartmaatschappijen geen cadeautjes aan hun klanten geven. ‘In 1952 ging KLM voor de uitgifte van de eerste Delftsblauwe huisjes die geproduceerd werden door N.V. Koninklijke Plateelbakkerij Zuid-Holland, beter bekend onder de naam Plazuid, een samenwerking aan met de firma Rynbende die ze vulde’, vertelt Elly. ‘In de IATA was weliswaar afgesproken dat er tijdens de vluchten geen geschenken zouden worden uitgedeeld, enkel voedsel en drank. Maar KLM meende dat ze zelf mochten beslissen hoe ze hun drankjes serveerden toen de concurrenten met hun bezwaren kwamen. Het was toen niet alleen jenever wat erin zat. Ook Apricot Brandy, Cherry Brandy, Crème de Menthe en Orange Curaçao ging erin. Bedoeling was dat de passagiers er tijdens de vlucht uit dronken, alleen gebeurde dat doorgaans niet, de “flesjes” gingen mee naar huis.’ 
Elly wijst naar enkele verkleurde huisjes, huisjes uit die tijd. ‘Als je ze goed bekijkt zie je dat die vele malen mooier zijn gemaakt dan de huisjes die later volgden, maar ze zijn dus wel enigszins poreus. Ik vind dat wel een charme hebben. Vanaf huisje 20 dat in 1963 werd uitgebracht, nam Goedewaagen de productie over. Sinds 1995 worden ze in Singapore gemaakt. Het eerste huisje dat daar van de band liep is nummer 75. Henkes was de tweede leverancier van drank voor de KLM-huisjes. Vervolgens nam Bols het stokje over. Op de onderkanten van de huisjes is te zien welk bedrijf ze heeft gevuld.’
MD-11-vlucht 30 maart 2008 herdacht
Op de onderkanten valt nog meer te ontdekken. Elly: ‘De gebruikte lettertypes kunnen verschillen. Soms staat er helemaal niets op en is er alleen een nummer in gestanst. De plaats waar dat nummer is te vinden kan ook weer anders zijn. En sinds 2002 staat er ook nog een jaartal bij.’ Daarbij blijven doet het niet want ook de achterkanten kunnen verrassend anders uitpakken. ‘Dat maakt sommige huisjes ook tot specials’, zegt Elly, één van haar ruim 3300 huisjes van de schap pakkend. ‘Dit exemplaar is gemaakt ter gelegenheid van de eerste vlucht van Amsterdam naar Panama met de MD-11 op zondag 30 maart 2008.’
Ze laat een ander huisje 88 zien. ‘Medaillevlucht Beijing – Amsterdam 25 augustus 2008’, staat in dit specifieke geval op de achterkant. Onder specials worden niet alleen speciale uitvoeringen verstaan van de huisjes maar ook de zogenaamde collectors items waarvan de aanschaf flink in de papieren loopt. Hieronder vallen onder meer het Paleis op de Dam, het Concertgebouw, het Scheepvaartmuseum en het Rijksmuseum. ‘En ook die zijn niet allemaal hetzelfde’, zegt Elly, enkele exemplaren van de Kaaswaag voor mijn neus neerzettend.
Het ene herinnert aan de eerste Lima-vlucht KL743 met de Boeing 777-200ER, het andere aan vijftien jaar samenwerking tussen KLM en Kenya Airways en nog weer een ander aan een medaillevlucht Beijing – Amsterdam. Ook een Kaaswaag waarop enkel Kaaswaag Gouda KLM staat ontbreekt niet in de verzameling. Op weer een andere Kaaswaag staat er bovendien Bols bij. En jawel, ook is er een Kaaswaag die aan die ene MD-11-vlucht van 30 maart 2008 herinnert.
Rook uit de schoorsteen
De specials bestaan uit nog veel meer bijzonderheden. Huisjes in de vorm van een pennen- of plantenbakje maar ook jeneverkruikjes die Sinterklaas voorstellen, paaseieren, klompjes, babushka’s, sleutelhangers, spaarpotten en manchetknopen. Een drietal huisjes met paarse daken maakt ook deel uit van de verzameling. Het betreft de nummers 25, 26 en 27. ‘Na een conflict met het vliegveld op Bonaire over de lengte van de baan, kwam KLM hiermee’, licht Elly toe.
‘De paarse huisjes werden op het eiland verkocht en de opbrengst ging naar verschillende goede doelen. Deze huisjes zijn nooit gevuld geweest. Van de circa 850.000 huisjes die jaarlijks worden uitgegeven zijn er 150.000 niet gevuld. Op vluchten naar het Midden-Oosten waar alcoholische drank verboden is, zijn ze te krijgen. Tussen 1952 en 1966 zijn er zelfs vijftien verschillende huisjes uitgegeven die als asbakjes konden dienen. Als je er je brandende sigaret in legde, kringelde de rook uit de schoorsteen omhoog. Vanwege het verbod op roken in de vliegtuigen worden deze huisjes niet meer uitgereikt.’
Elly heeft ze nog op tijd weten te scoren, zij het niet tijdens een vlucht maar via speuren op het internet. ‘Dat doen ook diverse andere mensen voor mij. Ik ding nooit af op de prijs, maar zodra ik merk dat ze me belazerd hebben, ben ik er voorgoed klaar mee.’ Soms boekt ze ook een vlucht direct na de presentatie van een nieuw huisje. ‘In 2022 vloog ik op 9 oktober naar Tanzania. Bleek het nieuwe huisje, huisje 103, niet aan boord. Dat was een enorme teleurstelling. Gelukkig heb ik het uiteindelijk toch weten te bemachtigen.’ 
In prijs gezakt
Terwijl er aan de huisjes die niet onder de categorieën collectors items of specials vallen doorgaans prijskaartjes hangen van tussen € 5 en de € 30, waarbij het ook nog meetelt of er wat betreft de inhoud wel of geen sprake is van leegstand, kan de aanschaf van een van de specials een kostbare aangelegenheid zijn. ‘Denk nou niet dat daarin nooit iets verandert’, weet Elly uit ervaring.
‘Niet alleen Platinum for Life-klanten komen in aanmerking voor uitreiking van de specials, ook genodigden bij speciale gebeurtenissen. Toen KLM na de verbouwing van het Carré een special uitbracht van dit theater, bevonden zich daaronder uiteraard ook artiesten. Er zijn altijd mensen die helemaal niets met die huisjes hebben, net zoals ik destijds met dat allereerste dat ik van Paul van Vliet kreeg. In de periode van de coronapandemie hadden mensen geld nodig. De prijs van het Carré kelderde van zo’n € 6000 naar zo’n € 3500.’
Het Paleis op de Dam, een special die wordt uitgereikt aan de winnaar van het jaarlijkse golftoernooi KLM Open, kon Elly kopen van iemand die deze hoofdprijs voor de tweede keer in de wacht sleepte. ‘Het meest recente exemplaar is het Rijksmuseum, dat is uitgebracht ter gelegenheid van de expositie van Johannes Vermeer, vorig jaar in het voorjaar’, zegt ze. ‘Eigenlijk had ik beter nog wat met de koop kunnen wachten. Inmiddels is de prijs toch alweer met zo’n € 2500 gezakt.’
Het meest betekenisvol
Niet alle specials die Elly bezit zijn uitgebracht door KLM. Ze wijst een geel huisje aan met een bruin dak. Het doet aan een boerderijtje denken. ‘Kunuku-huisjes’, zegt ze. ‘Vermoedelijk uitgegeven door een andere vliegmaatschappij.’ Evenmin tot de KLM-collectie behorend zijn zes door Rynbende uitgebrachte boerderijtjes. Ook het Bolshuis dat in 2007 werd uitgebracht ter gelegenheid van de opening van de Bols Cocktail & Genever Experience in Amsterdam, behoort officieel niet tot de collectie. KLM-memorabilia maken eveneens deel uit van Elly’s verzameling. Gedenkborden, serviesgoed, speldjes, tegeltjes. Ze attendeert op een scheersetje. ‘Het verhaal gaat dat dit nog gebruikt is door de bemanning van de Uiver.’ Maar toch, van alles wat ze inmiddels bij elkaar verzameld heeft, betekent huisje 105 het meest voor haar. ‘Omdat ik bij de uitreiking heb mogen zijn.’
Die vrouw ben ik zelf
In haar huidige woning in Zuid-Frankrijk heeft Elly één ruimte helemaal ingericht voor KLM. Daarvoor zocht ze de veiligste plek uit. ‘Omdat ik benieuwd was naar de taxatiewaarde van mijn complete verzameling, heb ik mijn verzekeringsman hier uitgenodigd’, vertelt ze. ‘Die stond met open mond te kijken, maar had geen idee. Hij zou het snel uitzoeken. Nou wordt er in Frankrijk wel iets anders onder snel verstaan dan in Nederland. Uiteindelijk kwam hij toch terug met het verhaal dat hij contact had gehad met een collega in Nederland en die wilde wel een expert sturen. Ik wilde weten wie dat was. Hij zei dat ik er echt op kon vertrouwen dat het goed zat, maar ik hield voet bij stuk, ik wilde de naam hoe dan ook weten. Mijn verzekeringsman ging bellen.’
Elly begint te lachen. ‘En toen kwam hij terug met de mededeling dat het een mevrouw is met een eigen website en een pagina op Facebook die alles weet over die huisjes. Ik schoot in de lach. “Die vrouw ben ik zelf”, zei ik. Nee, dat kon die verzekeringsman niet weten, want omdat de Fransen dat beter kunnen uitspreken ben ik hier bekend als Pieternella Ros, met de achternaam van mijn overleden man.’
Gelukkig niet
Op Facebook heeft Elly de pagina KLM huisjes / voor de verzamelaar van KLM objecten. De pagina telt zo’n 5700 leden en behalve dat er van alles op dit gebied te koop wordt aangeboden, passeren er ook allerlei vragen over KLM-memorabilia de revue. Daarnaast houdt zij nog een eigen website bij waarop niet alleen van allerhande informatie is te vinden over KLM-verzamelobjecten, maar ook een aantal blogs over door haar gemaakte reizen en het boek Hello Honey are you there, met de ondertitel In de ban van een scammer dat zij in 2021 uitbracht. Ook verwijzingen naar andere boeken laten zich op de website vinden, met name KLM-luchtvaartboeken.
Uiteraard ontbreekt het door Mark Zegeling uitgegeven tweeluik Sterke verhalen niet, dat een kijkje geeft achter de gevels van de monumenten die model hebben gestaan voor de KLM-huisjes. ‘Ik vind het heel leuk om zoveel mogelijk te weten te komen over al die huisjes. Als ik in Nederland ben maak ik soms een wandeling om een aantal in het echt te zien’, zegt Elly. Binnenkort is het weer Kerst. Ook dit jaar gaat ze weer aan de slag met het bouwen van een voor die dagen passend landschap waarbij een deel van haar huisjesverzameling een plekje krijgt. Of ze ooit een huisje heeft laten vallen? Met een blij gezicht reageert ze: ‘Gelukkig niet!’
Verschillend
VWO