Elk jaar teisteren verwoestende, doorgaans door de mens veroorzaakte natuurbranden, grote delen van de wereld. Droogte, hoge temperaturen en sterke winden vormen de perfecte mix voor het verspreiden ervan. Blusvliegtuigen die speciaal zijn aangepast om grote hoeveelheden water of brandvertragende middelen te vervoeren en af te werpen op de brandhaarden, spelen frequent een cruciale rol in de moderne brandbestrijding. Ook in de strijd tegen verwoestende branden in en rond Los Angeles van de afgelopen weken.
De geschiedenis van blusvliegtuigen gaat terug tot de jaren dertig van de vorige eeuw toen de eerste pogingen werden gedaan om vliegtuigen in te zetten voor brandbestrijding. In het begin werden voornamelijk militaire vliegtuigen aangepast om water te vervoeren en af te werpen. Het concept bleek effectief en leidde in de jaren vijftig tot de introductie van de eerste echte blusvliegtuigen, uitgerust met tanks die snel konden worden gevuld en geleegd, en met systemen om het water of de brandvertrager gelijkmatig over een groot gebied te verspreiden. Sindsdien zijn blusvliegtuigen voortdurend geëvolueerd, met steeds geavanceerdere technologieën en grotere capaciteit.
Pompen of scheppen
Afhankelijk van het vliegtuigtype en de faciliteiten, zijn er verschillende manieren om blusvliegtuigen te vullen. Sommige worden, terwijl ze op de grond staan, gevuld door water of chemicaliën in de tanks te pompen. Andere vliegen laag over een wateroppervlak en nemen water op via een speciaal ontworpen schepinrichting.
Brandvertragende chemicaliën
Behalve met water kunnen blusvliegtuigen worden gevuld met brandvertragende chemicaliën. De beelden van onder andere de DC-10’s die de knalroze – vroeger oranjerode – substantie loslaten, zijn spectaculair. De keus voor de kleur, die afkomstig is van ijzeroxide, hangt samen met de herkenbaarheid zodat zowel vanaf de grond als vanuit de lucht meteen zichtbaar is welke stukken al behandeld zijn. Het roze tapijt dat de brandblussers met behulp van Phos-Check creëren, moet voorkomen dat – nog – niet door het vuur gegrepen bebouwing en vegetatie vlamvatten. Het heeft niet alleen een koelend effect, ook gaat het ammoniumfosfaat – een type zout – dat erin zit een reactie aan met de cellulose in hout, waardoor dat minder goed brandt.
Phos-Chek-brandvertragers worden geproduceerd als droge poeders of als geconcentreerde vloeistoffen, en verdund met water voor gebruik. Dat het spul al decennialang wordt gebruikt en door producent Perimeter ammoniumfosfaat rooskleurig wordt aangeduid als ‘een veel gebruikte meststof’, wil niet zeggen dat er geen zorgen over zijn. Op korte termijn heeft het effect op de gesteldheid van het besproeide water in rivieren en meren en daarmee ook op vissen en al het andere onderwaterleven, op langere termijn zijn er ook gevolgen voor het onder handen genomen aardoppervlak, insecten en micro-organismen. Het aangelegde tapijt vervaagt onder invloed van zonlicht geleidelijk in een aardetint. Huiseigenaren in Los Angeles krijgen momenteel het advies het goedje met water en een spons te verwijderen zodra het brandgevaar eenmaal is geweken.

Soorten blusvliegtuigen
VLATs: Very Large AirTankers
Tot 2021 was de Boeing 747 het grootste blusvliegtuig dat kon worden ingezet om grote vuurzeeën in te dammen. In de Jumbo bevonden zich tanks die zo’n 72.000 liter water of ruim 66.000 liter brandvertragend middel konden bevatten. Het toestel kon door de hoge kruissnelheid (> 950 km/h) binnen viereneenhalf uur iedere brandhaard in Amerika bereiken en was binnen twintig uur overal ter wereld inzetbaar. Dat er behoefte was aan de Supertanker blijkt uit de vele plekken waar het toestel is ingezet om grote branden te bestrijden: van Californië tot Israël en van Chili tot het Amazonegebied. Maar ondanks al deze successen resulteerde de impact van de coronapandemie in een financiële aanscherping van de brandbudgetten waardoor het doek in 2021 viel voor Global Supertanker Service, het bedrijf dat de 747 in eigendom had.
Nu is de DC-10 de grootste waarmee 10 Tanker een belangrijke rol speelt bij de bestrijding van grootschalige branden. De tanks van deze VLAT zijn goed voor bijna 36.000 liter Phos-Chek-brandvertrager. Momenteel beschikt10 Tanker over vier blusvliegtuigen, allemaal DC-10-30’s, met de roepnamen Tanker 910, 911, 912 en 914. De originele Tanker 910, een DC-10-10, is in 2014 uitgefaseerd. Aviationtag kreeg destijds de kans tags van dit bijzondere vliegtuig te maken.
LATs Large AirTankers
Een klasse kleiner zijn de blusvliegtuigen die tot zo’n 15.000 liter water met of zonder brandvertrager kunnen leveren. Voorbeelden hiervan zijn de Boeing 737 (15.000 liter), Lockheed C-130 Hercules (13.000 liter), Lockheed P-3 Orion (11.000 liter), BAe-146 (11.000 liter) en de MD-87 (5.000 liter), uitgerust met bijvoorbeeld apparatuur van MAFFS.

SEATs Single Engine AirTankers
In gebieden waar de inzet van de grote blusvliegtuigen niet voor de hand ligt kunnen kleine toestellen worden ingezet. De Air Tractor AT-802 is in deze klasse populair en nog altijd goed voor het meenemen van hoeveelheden brandvertrager tot 3.000 liter.
Amfibievliegtuigen
Als blusvliegtuig ingezette amfibievliegtuigen die dus zowel vanaf water als vanaf land kunnen opereren, zijn uitgerust met tanks die tijdens de vlucht snel kunnen worden gevuld door over een wateroppervlak te vliegen en water te scheppen. Dit maakt ze bijzonder geschikt voor operaties in gebieden met veel meren, rivieren of kustlijnen. Voorbeelden hiervan zijn de Canadair CL-215 (5.000 liter) en de Air Tractor AT-802A (3.000 liter).
Helikopters
Ook helikopters spelen een cruciale rol in de luchtbrandbestrijding. Ze zijn bijzonder effectief in moeilijk bereikbare gebieden waar vliegtuigen niet kunnen opereren. Soms zijn deze machines uitgerust met een inwendige watertank, maar vaker kunnen zij worden gesignaleerd met een waterzak eronder. Deze zogeheten bambi bucket heeft de vorm van een omgekeerde paraplu. Door het opstijgen van de heli klapt deze open. De bambi bucket kan gevuld worden met water in allerlei open wateren die minimaal twee meter diep zijn. Een zware helikopter als de Boeing Chinook CH-47 Chinook kan hierin tot 10.000 liter water meenemen. In 2021 scoorde Pilar Martini, een vrouwelijke Spaanse helikopterpiloot, duizenden likes op de sociale media na zich met succes te hebben ingezet voor de bestrijding van heftige branden in Turkije.
Gevaarlijke omstandigheden
Blusvliegtuigen zijn duur in aanschaf en onderhoud. Ze vereisen gespecialiseerde piloten en grondpersoneel, evenals logistieke ondersteuning voor het vullen van de tanks en het plannen van de vluchten. Daarbij staat de bemanning van zowel blusvliegtuigen als blushelikopters, ondanks de effectiviteit, voor enorme uitdagingen. Het afwerpen van water of brandvertrager vereist precisie en coördinatie, en de piloten moeten vaak onder gevaarlijke omstandigheden werken, zoals lage hoogte, beperkte zichtbaarheid en turbulentie door de hitte van de brand. Helaas gaat het niet altijd goed. In januari 2024 stortte een Ayres SR-2 Turbo Thrush neer tijdens het blussen van een kleine natuurbrand langs een snelweg in Panguilemo. In februari 2023 overkwam een Boeing 737 van Coulson Aviation hetzelfde lot in Australië bij de bestrijding van een natuurbrand. Later dat jaar kwamen de twee piloten van een Canadair CL-215 in Griekenland om het leven, toen het toestel neerstortte na een dropping. In 2021 vloog een Russisch blusvliegtuig in Turkije na het blussen tegen een berg.
Toekomst van blusvliegtuigen
De toekomst van blusvliegtuigen ziet er veelbelovend uit, met voortdurende innovaties in technologie en ontwerp. UAVs – Unmanned Aerial Vehicles; drones – kunnen een rol gaan spelen in de brandbestrijding, door middel van realtime luchtbeelden en zelfs door het afleveren van brandvertragende middelen. Daarnaast wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van grotere blusvliegtuigen met nog grotere capaciteit en verbeterde precisie. Dit zal de effectiviteit van luchtbrandbestrijding verder vergroten en helpen om de toenemende dreiging van bosbranden als gevolg van klimaatverandering beter het hoofd te bieden. Zonder meer kan worden gesteld dat blusvliegtuigen onmisbaar zijn in de moderne brandbestrijding. Ze bieden een krachtige en flexibele manier om grote branden snel aan te pakken en te beheersen. Met voortdurende technologische vooruitgang en innovatieve strategieën zullen blusvliegtuigen blijven evolueren en een cruciale rol spelen in het beschermen van levens, eigendommen en natuurgebieden tegen de verwoestende kracht van vuur.