In zijn werkzame leven bij KLM maakte hij de transitie mee van propellervliegtuigen naar straalvliegtuigen. Vele jaren sleutelde Theo Bosman aan de motoren van de DC-6 tot en met de DC-10, de Lockheed Constellation tot en met de Boeing 747. Ook was hij onder meer betrokken bij de inrichting van de hangars.
‘Ik heb de oorlog niet als oorlog meegemaakt’, zegt Theo die zeven jaar was toen de Duitsers in 1945 capituleerden. ‘Dat er vliegtuigen overvlogen vond ik prachtig. Eng was het niet, want wat ze uitwierpen was zilverpapier. Met de wolk die door al die aluminiumreepjes ontstond, werden de radarsystemen van de vijand verstoord en misleid, waardoor de machines van de geallieerden niet langer te volgen waren als ze verder op weg gingen naar een doel in Duitsland om te bombarderen.’
Niet te bekostigen
Zoals zoveel jongetjes van zijn leeftijd droomde Theo ervan om piloot te worden. ‘Daarvoor moest je naar de HBS. Dat ik van mijn ouders naar de MULO mocht was al heel wat’, vertelt hij. ‘Met veel plezier ben ik naar school gegaan. Ik wilde iets met techniek doen, liefst in de luchtvaart, liever nog in de vliegtuigen zelf als boordwerktuigkundige. Maar om dat te worden moest ik naar de Luchtvaartschool in Scheveningen. Niet alleen geld voor de opleiding zou nodig zijn, ook andere kosten zouden erbij komen omdat ik, wonend in Deventer, ergens in Scheveningen in de kost zou moeten. Mijn vader is nog bij de wethouder geweest, wat resulteerde in een eenmalige studiebeurs van driehonderd gulden. Daarmee viel mijn wens uiteraard niet te bekostigen. En dan nog iets: ik zou alsnog naar de HBS moeten.’ Het resulteerde erin dat Theo op de technische school terechtkwam. Vervolgens ging hij aan de slag als automonteur.
Vingerafdrukken
Alhoewel Theo na zijn militaire diensttijd te hebben vervuld terugkwam in de garage, bleef zijn wens bestaan om in de luchtvaart te kunnen werken. Zijn oog viel op een advertentie waarin KLM op zoek was naar monteurs. Hij solliciteerde en werd aangenomen. ‘Ik begon in de motoren’, vervolgt hij. ‘De eerste tijd was het enkel demonteren geblazen. KLM vloog in mijn beginjaren met de Douglas DC-6 en -7, de Lockheed Constellation en de Convair 340. Stuk voor stuk propellervliegtuigen. Die eerste drie waren uitgerust met stermotoren, ook wel radiaalmotoren genoemd, een type zuigermotor waarbij de cilinders in een cirkel rond de krukas zijn geplaatst. De Convair beschikte over een uit twee rijen cilinders bestaande stempelmotor. Met de komst van de Douglas DC-8 en –9 rolde KLM het straaltijdperk in en kreeg ik te maken met turbinemotoren. De onderdelen daarvan bestaan uit zeer gevoelig materiaal. Je werd meteen gesnapt als je tijdens het werken eraan geen handschoenen aan had gehad. Je vingerafdrukken stonden er dan namelijk op.’ Wekelijks demonteerde Theo zo’n tien motoren. ‘Ik wilde meer’, zegt hij. Met een lach voegt hij eraan toe: ‘Dat ging ook om de centen. Van de zes tientjes die ik per week verdiende bleef niet veel over. Vijfentwintig gulden ging er wekelijks vanaf voor kost en inwoning bij een hospita en omdat ik in de weekends terugging naar Deventer, kwamen de kosten van het reizen met de trein er bovenop. Na een jaar trad ik in het huwelijk en nadat mijn vrouw ook werk had gevonden in Amsterdam, zijn we uiteindelijk naar Amstelveen verhuisd.’
Zo groot als een meter
‘De komst van de Boeing 747 bij KLM hield voor ons de komst van een heel andere techniek in’, aldus Theo. ‘Een aantal mensen was daarom voor cursussen naar Amerika geweest, waaronder de baas. Nee, ik niet. En toen kwam de baas ineens naar mij toe met een enorme kar vol onderdelen. Of ik die maar in elkaar wilde zetten. Wat het moest worden? Ik had werkelijk geen idee. Dus ging ik maar snuffelen in de catalogus op part- en serienummers en vervolgens in de boeken om te zien waar dat allemaal bij hoorde. Het bleek te gaan om een tandwielkast met acht tandwielen en zestien lagers.’ Theo maakt een breed gebaar met zijn beide armen om de afmetingen uit te beelden. ‘Zo groot als een meter.’
Enkel een gaatje boren
‘Alles in de luchtvaart gaat volgens voorschrift’, vervolgt Theo. ‘Maar je leert ook dat je alles wat je doet zo snel en makkelijk mogelijk moet doen. Op een dag kwam er een tandwielkast binnen voor controle en reparatie. Alle leidingen moesten eraf, de nippel moest worden uitgeboord en gefreesd. Daarvoor staat een bepaald aantal uren. Maar ik zag dat het anders kon, met het boren van enkel een gaatje kon die nippel er al uit. De optie voorgelegd aan mijn baas. Die zag het wel zitten. Uiteraard moest het idee wel worden voorgelegd aan de fabriek. Het is goedgekeurd en ingevoerd. Uiteindelijk leverde het boren van het gaatje op jaarbasis een besparing op van 3.500 manuur.’ Ook bij een bestelling van nieuwe olieverstuivers leverde het boren van een enkel gaatje voor KLM veel voordeel op. Theo: ‘Ik zag zo’n ding en het viel me op dat er nauwelijks verschil was met de voorganger. Voor mij genoeg reden alle gaatjes na te meten en de tekeningen erbij te halen. Algauw bleek het om maar een paar millimeter verschil te gaan. We hebben de bestelling nog net op tijd kunnen annuleren en zelf nieuwe gaatjes geboord.’
Voet bij stuk
Algauw na de Boeing 747 nam KLM ook de Douglas DC-10 op in haar vloot. ‘Ik belandde in die tijd op een andere werkplek waar gewerkt aan de wielen, banden en remmen’, vertelt Theo. ‘Omdat de remmen waarmee de DC-10 vanuit de fabriek was uitgerust te licht waren, moesten er andere onderdelen in. Ik zag de bui al hangen dat er een run op kwam en dat wij er dan niet mee konden vliegen. Dus zei ik tegen de magazijnmeester dat hij die onderdelen moest bestellen, daarbij een flink aantal noemend. Hij bracht daar tegenin dat er een maximum aan zat. Ik hield voet bij stuk over het aantal. Niet lang daarna bleek dat KLM als enige om die onderdelen niet verlegen zat. In tegenstelling tot andere maatschappijen konden wij met al onze DC-10’s blijven vliegen. Hun vraag hoe wij dat hadden gefikst bleef logischerwijs niet uit.’
Een bende
Van de DC-10 kreeg Theo een keer een motor binnen na een vogelaanvaring. ‘Vermoedelijk met een gans of een eend’, zegt hij. ‘De machine was goed geland, dat was het probleem niet met nog twee van de drie goed werkende motoren. De motor in kwestie had ook nog wel gefunctioneerd, maar onvoorstelbaar hoe het er van binnen uitzag. Er volgt een soort explosie in de motor als die in aanvaring komt met een vogel. Van die DC-10 waren bladen verbogen en afgebroken. Het was een bende. Inwendig kan je echt alles vergeten als een grote vogel of een hele zwerm kleinere vogels in een vliegtuigmotor belandt.’
Alles ingepland
Toen de voorman van de montageafdeling met pensioen ging, kreeg Theo de vraag voorgelegd of hij de functie wilde overnemen. Hij zei er geen nee op. Daarmee kreeg hij de leiding over zo’n twintig man. Toen de afdeling werd uitgebreid met de inspectieafdeling kwam er nog zo’n aantal bij. ‘Na een volgende uitbreiding met de machinale afdeling was ik leidinggevende van zo’n honderdtwintig man. Dat werd me op den duur toch te stressvol. Op het moment dat KLM overging tot de bouw van een andere hangar ben ik me gaan bezighouden met de inrichting van de verschillende compartimenten, de ruimtes dus achter het gebied waar de in onderhoud zijnde vliegtuigen in de hangar staan opgesteld. In overleg met de werkbazen heb ik van alles ingepland. Denk daarbij zowel aan de aanleg van verlichting, luchtleidingen en contactpunten als de fundering van het totale equipment. Omdat de vloer stabiel moest zijn, moest die apart worden onderheid. Toen alles klaar was moest de verhuizing van de ovens, de draaibanken, frees- en slijpmachines worden geregeld zonder ook maar één uur werkverlies.’ Met een lach stelt hij: ‘Niet dat dit laatste lukte.’
Op tournee
Theo bleef vervolgens nog enkele jaren met gebouwen bezig om zaken aan te passen. ‘Overal op Schiphol kon ik binnenlopen. Tegen mijn secretaresse zei ik als ik aan zo’n ronde begon dat ik op tournee was.’ Hoe anders is het nu. Enige spijt klinkt door in zijn stem als hij zegt: ‘Ik kom er niet meer in. Mijn pasje is verouderd. Met verhalen over mijn tijd daar lukt het ook niet meer.’ Theo maakte destijds gebruik van de mogelijkheid om vervroegd met pensioen te gaan. Hij was nog maar net 55. ‘In mijn loopbaan had ik alles meegemaakt wat ik wilde. De kinderen waren de deur uit, mijn vrouw stopte met haar werkzaamheden als beheerder van een wijkcentrum, tijd om er langdurig samen op uit te trekken naar Luxemburg, waar wij een caravan hadden staan. Toch zou ik nog heel graag een keer op de werkplaats willen rondsnuffelen. Maar ja, ze zien die ouwe daar al aankomen in mijn scootmobiel. Niemand die me nog kent, ik ben er al weg sinds 1994.’
Hilversum
Redacteur. Haar passie voor schrijven en luchtvaart wist Lieneke te combineren als tekstschrijver en eindredacteur van de Farewell-boekenserie over de door KLM uitgefaseerde MD-11, Fokker F70 en Boeing 747. Haar publicaties over allerlei onderwerpen zijn zowel te vinden in diverse kranten en tijdschriften als op haar eigen website Supervisionair.nl.