Precies vandaag, maar dan in 1955, maakte de SAAB J35 Draken zijn eerste vlucht. Op 25 oktober 1955 koos het prototype van de SAAB 35 voor het eerst het luchtruim vanaf het SAAB vliegveld in Linköping. De ontwikkeling van dit vliegtuig met de opmerkelijke “dubbele delta” kende een lange aanloop. Hoe werd de Draken SAAB’s eerste grote exportsucces?
Eind jaren veertig begon SAAB met de ontwikkeling van een nieuwe straaljager, als mogelijke opvolger van de SAAB J29 Tunnan (“Vliegende ton”) en de SAAB J32 Lansen. SAAB’s toenmalige hoofdontwerper Erik Bratt kwam met een vernieuwend vleugelontwerp, namelijk een dubbele delta. Deze vleugelvorm combineerde goede prestaties op grote hoogte bij hoge snelheden (Mach 2+) met uitstekende eigenschappen bij lage snelheid. Omdat de dubbele delta niet eerder was toegepast, begon SAAB eerst met een experimenteel toestel op 70% van de beoogde grootte. Dit werd de SAAB 210, waarvan twee exemplaren werden gebouwd. Tussen 1952 en 1955 maakten deze twee “Lilldrakens” (Kleine Drakens) bijna 900 testvluchten.
Cobra
Het unieke vleugelontwerp van de dubbele delta zorgde wel voor een minder positieve vliegeigenschap, namelijk de “super stall”. Bij een hoge invalshoek kon het gebeuren dat het toestel in een stall terecht zou komen, waar het moeilijk weer uit te brengen was. Draken-vliegers kregen specifieke training hoe de super stall te voorkomen. Deze training leidde tot de ontwikkeling van de “cobra manoeuvre”, waarbij een vliegtuig kortdurend een hoge invalshoek heeft. Deze manoeuvre werd later bekend doordat Russische Sukhoi Su-27 Flankers de manoeuvre vaak uitvoerden tijdens vliegshows.
Naverbrander
Het eerste prototype van de Draken (met registratie 35-1) dat in oktober 1955 z’n eerste vlucht maakte, was uitgerust met een Rolls Royce Avon motor zonder naverbrander. De daaropvolgende testexemplaren en ook de productietoestellen hadden wél een naverbrander. In de jaren vijftig en zestig volgden de diverse versies elkaar op, met verbeteringen in onder meer radar, elektronica, bewapening en motor. Zo kregen latere versies van de J35A al een langer staartstuk met krachtiger naverbrander. De verlenging van de romp aan de achterzijde maakte het wel nodig dat de Draken een intrekbaar staartwiel kreeg. Krachtbron was altijd een door Volvo Flygmotor in licentie gebouwde Rolls Royce Avon.
De laatste versie die voor de Zweedse luchtmacht is geproduceerd was de J35F, met verbeterde radar en een infrarood sensor onder de neus. In de jaren 80 werd een aantal J35F’s gemoderniseerd tot J35J standaard, de ultieme Draken-versie. Tussen 1987 en 1991 werden 67 J35F’s geconverteerd tot J35J. De meest zichtbare wijziging was de bevestiging van twee extra ophangpunten voor Sidewinder luchtdoelraketten onder de vleugel. Naast de diverse jachtvarianten, heeft de Zweedse luchtmacht ook de Sk.35C trainingsversie en de S35E fotoverkenner in gebruik gehad. Dertig S35E’s werden nieuw gebouwd, nog eens dertig waren omgebouwde J35D’s. De S35E (S van het Zweedse “spaning”, verkenning) was uitgerust met negen camera’s in de neus en romp. Om ruimte te maken voor de fotoapparatuur moest wel de radar en bewapening worden verwijderd.
Periscoop
De Sk.35C (Sk. van het Zweedse “Skolan”, school of les) was de tweezits trainingsversie en niet uitgerust met bewapening of radar. Om toekomstige Draken-vliegers te leren hoe om te gaan met superstall-situaties, was de trainingsversie essentieel. Deze tweezitters zijn omgebouwde vroege J35A’s, met een korte staart. Daarom ontbreekt bij de Sk.35 het typische staartwiel. De vlieger achterin (meestal de instructeur) kreeg wel een periscoop om het zicht naar voren te verbeteren.
Eind 1998 nam de Zweedse luchtmacht afscheid van de Drakens. F10 Wing op de vliegbasis Ängelholm was de laatste eenheid van de Zweedse luchtmacht die met de Draken vloog. In Zweden zijn diverse Drakens bewaard gebleven, veelal in musea. De Swedish Air Force Historic Flight heeft nog twee vliegende Drakens: J35J “Johan 56” (SE-DXR) en tweezits Sk.35C (SE-DXP). Deze historische straaljagers zijn nog regelmatig te zien op vliegshows binnen en buiten Zweden!
Het kenmerkende vooraanzicht van de Draken, met de ovale luchtinlaten aan de vleugelwortel © Leonard van den Broek 
J35J Draken 35556 van de Swedish Air Force Historic Flight © Leonard van den Broek 
J35J Draken van de Swedish Air Force Historic Flight © Leonard van den Broek 
J35J Draken “Johan 56” van de Swedish Air Force Historic Flight © Leonard van den Broek 
SAAB J35J Draken van de Swedish Air Force Historic Flight © Leonard van den Broek
In totaal heeft de Zweedse luchtmacht ongeveer 550 Drakens in gebruik gehad. Een aantal hiervan is gemoderniseerd, omgebouwd tot tweezitter of doorverkocht. Naast Zweden hebben nog drie andere landen de Draken in gebruik gehad: Denemarken, Finland en Oostenrijk.
Export Danmark
Denemarken werd de eerste buitenlandse afnemer van de SAAB Draken. In 1968 werd een contract ondertekend voor de aankoop van 20 SAAB F-35XD Drakens en drie TF-35XD Draken tweezitters (XD voor “Export Danmark”). Vervolgorders voor 20 RF-35 fotoverkenners en nog eens acht TF-35’s bracht het totaal aantal Deense Drakens op 51 stuks. Denemarken verkoos de Draken boven de Amerikaanse Northrop F-5 en de Franse Mirage V. Overigens koos Nederland rond diezelfde tijd juist voor de (N)F-5, terwijl België de keus liet vallen op de Franse Mirage.
Denemarken is het enige NAVO-land dat de Draken ooit in gebruik heeft gehad. Daarmee is tevens het enige land dat twee typen gevechtsvliegtuigen in dienst heeft (gehad) met de aanduiding “F-35”: de SAAB F-35 Draken en de Lockheed Martin F-35 Lightning II. SAAB gaf de Deense Drakens de aanduiding 35XD, voor “Export Danmark”. Tegemoet komend aan de Deense specificaties voor een jachtbommenwerper, kregen de Drakens voor de Deense luchtmacht een versterkte vleugel en meer ophangpunten voor bewapening. Daarentegen hadden de Deense Drakens geen radar aan boord. De RF-35 fotoverkenners en de TF-35 tweezitters waren volledig operationeel inzetbaar, met dezelfde mogelijkheden voor bewapening als de F-35 éénzitters.
Deense RF-35 van Draken Team Karup in 2002 © Leonard van den Broek 
SAAB TF-35 Draken van de Deense luchtmacht in 1987 © Don Whitehead via AirHistory 
SAAB TF-35 Draken van de Deense luchtmacht in 1975 © Don Whitehead via AirHistory 
SAAB F-35 Draken van de Deense luchtmacht in 1977 © Don Whitehead via AirHistory
In de jaren 80 kregen de Deense Drakens een upgrade. De belangrijkste verandering was de installatie van een “Weapons Delivery and Navigation System” (WDNS). Alle Drakens kregen dit systeem, ook de RF-35’s en TF-35’s. De meest opvallende verandering was de installatie van doelaanwijsapparatuur. Dit vergde een aanpassing in de neus van de toestellen, waardoor alle Deense Drakens een neus kregen vergelijkbaar met de RF-35 fotoverkenner.
In december 1993 werden de laatste Deense Drakens buiten dienst gesteld. Enkele Deense RF-35’s en TF-35’s zijn verkocht aan Amerikaanse kopers, zoals de particuliere National Test Pilot School. De meeste van deze toestellen zijn inmiddels niet meer luchtwaardig. In Denemarken heeft de stichting “Draken Team Karup” enkele Drakens in bezit. Met twee daarvan worden af en toe taxiruns gedaan.
Export Suomi
Tussen 1972 en 1986 ontving Finland een kleine 50 Drakens in diverse varianten. In 1970 tekende Finland een contract voor de aankoop van twaalf SAAB 35XS Drakens (XS voor “Export Suomi”), die werden geassembleerd door het Finse Valmet. Omdat Finland tijdens de Koude Oorlog nog was gehouden aan naoorlogse vredesverdragen, mocht Finland niet meer dan zestig gevechtsvliegtuigen hebben – trainingstoestellen niet meegerekend. De acht tweedehands J35B’s die Finland ook kocht van Zweden, werden dan ook geclassificeerd als “trainers”, bedoeld om Finse piloten om te scholen op het type. Voor datzelfde doel werden ook vijf (ex-Zweedse luchtmacht) Sk.35C’s aangekocht. Bij de Finnen kregen deze de aanduiding 35CS. De Finse Drakenvloot werd in de jaren 80 aangevuld met nog eens 24 J35F’s (“35FS” bij de Finnen) afkomstig van de Zweedse luchtmacht.
Eindbestemming
Vanaf 1995 werd de Draken langzamerhand vervangen door de F/A-18C Hornet. In augustus 2000 werd de allerlaatste vlucht met een Finse Draken uitgevoerd, toen Draken “DK-207” naar het vliegveld in Halli vloog, met als eindbestemming een museum. In een bericht op social media uit 2022 haalden enkele Finse ex-Draken vliegers herinneringen op. Veli “Vihtori” Taka was één van de eerste Finse luchtmachtvliegers op de Draken: ‘De Draken was een genot om mee te vliegen. De cockpit was ruim en comfortabel en het toestel was niet moeilijk om te besturen. (…) De toenmalige squadroncommandant was Mikko Järven, en hij wilde niet dat we ook maar één meter rechtuit zouden vliegen. We moesten in bochten vliegen, of ondersteboven.’
Drakens boven de Alpen
In 1985 kocht Oostenrijk 24 SAAB Drakens, vanuit de behoefte aan een onderscheppingsjager ter verdediging van het luchtruim. Aan de bestelling ging een jarenlange discussie vooraf binnen de Oostenrijkse regering, of zo’n kostbare aanschaf werkelijk nodig was. De Drakens voor de Oostenrijkse luchtmacht waren alle tweedehands J35D’s, afkomstig van de Zweedse luchtmacht. SAAB kocht deze terug en moderniseerde deze toestellen onder meer met nieuwe radar en avionica. De Drakens kregen als type-aanduiding J35Ö (voor Österreich). Tussen 1987 en 1989 leverde SAAB de opgefriste Drakens aan de Oostenrijkse luchtmacht.
Oostenrijk had ook de mogelijkheid om gemodernsieerde J35F’s te kopen, maar zag daar van af. De J35F was uitgerust met één 30mm Aden boordwapen, terwijl de J35D met twee van dergelijke kanonnen is uitgerust. Net als Finland was Oostenrijk gebonden aan beperkingen opgelegd na de Tweede Wereldoorlog. Hierdoor mocht Oostenrijk onder geen beding geleide wapens aanschaffen, zoals luchtdoelraketten. Tijdens het begin van de Joegoslavië-crisis werd het Oostenrijkse luchtruim meermalen geschonden, onder meer door Joegoslavische MiG-21’s. Dit was aanleiding om de beperking op te heffen, waardoor Oostenrijk alsnog AIM-9P Sidewinder luchtdoelraketten kon aanschaffen.
Jubileum
Bij het 1000-jarig jubileum van Oostenrijk in 1996, kreeg een Draken een speciaal rood-wit kleurenschema. Het toestel kreeg de naam “Ostarrichi 996”, omdat in 996 Oostenrijk (Ostarrichi) voor het eerst voorkomt in geschreven documenten. Tot en met 2005, toen de Oostenrijkse luchtmacht afscheid nam van de Draken, werd deze rode Draken gebruikt als “demokist”. Uiteindelijk is ook deze “rode draak” in een museum terechtgekomen.
Toen eind 2005 de Oostenrijkse Drakens met pensioen gingen, betekende dit ook het einde van de Drakens in actieve dienst. Sindsdien kunnen we alleen nog de Drakens van de Swedish Air Force Historic Flight in de lucht bewonderen. Overigens werd de opvolger van de Draken, de SAAB Viggen, óók in 2005 buiten dienst gesteld bij de Zweedse luchtmacht. De Viggen is net zo’n iconisch vliegtuig als de Draken, maar was in verkoopcijfers minder succesvol. Binnenkort te lezen op Up in the Sky: het verhaal van de SAAB Viggen.
Uddel
MBO
.jpg){kind=link}
Redacteur en fotograaf. Leonard groeide op in Eindhoven waar het vliegverkeer rond het toenmalige Welschap zijn interesse wekte. De afgelopen jaren bezocht Leonard talloze vliegbases in binnen- en buitenland. Zijn specialisatie betreft dan ook de militaire luchtvaart. In het dagelijks leven is Leonard werkzaam als arts bij een GGD.